Орталық Азияда орналасқан Тәжікстан Өзбекстан, Қырғызстан, Қытай және Ауғанстанмен шектесетін теңізге шыға алмайтын мемлекет. Тарихи тұрғыдан алғанда, Тәжікстан экономикасы негізінен ауыл шаруашылығына, әсіресе мақта өндірісіне және табиғи ресурстарды өндіруге тәуелді болды. Дегенмен, Орталық Азияның көптеген елдері сияқты Тәжікстан да шектеулі өнеркәсіпті әртараптандыру, шетелден келетін ақша аударымдарына қатты тәуелділік және сыртқы экономикалық күйзелістерге осалдығы сияқты қиындықтармен бетпе-бет келіп отыр. Осы қиындықтарға қарамастан, Тәжікстан экономикасын жаңғыртуға және сауда қатынастарын әртараптандыруға ұмтылуда.
Тәжікстандағы импорттық тариф жүйесі елдің сауда саясатының маңызды бөлігі болып табылады. Ол тауарлардың импортын реттеуге, отандық өндірістерді қорғауға және мемлекет кірісін қалыптастыруға арналған. Тәжікстанның тарифтеріне оның Еуразиялық экономикалық одақ (ЕАЭО) сияқты аймақтық сауда ұйымдарына мүшелігі әсер етеді, бұл елдің сауда келісімдері мен кедендік баж салығына айтарлықтай әсер етеді. Сонымен қатар, ел шетелдік инвестицияларды тартуға бағытталған, бұл кейбір секторларға жеңілдікті тарифтік мөлшерлемелер мен жеңілдіктерге әкелді.
Тәжікстанның импорттық тарифтер жүйесіне шолу
Тәжікстанның кеден жүйесін Экономикалық даму және сауда министрлігіне қарасты Тәжікстан Республикасының Кеден қызметі басқарады. Кедендік баждар Ресей, Қазақстан, Армения, Беларусь және Қырғызстан кіретін аймақтық экономикалық ұйым – Еуразиялық экономикалық одақтың (ЕАЭО) бөлігі ретіндегі елдің міндеттемелеріне сәйкес келеді. ЕАЭО мүшесі ретінде Тәжікстан тариф мөлшерлемелерін ЕАЭО Бірыңғай кедендік тарифіне (БКТ) сәйкестендіруге міндетті.
Тәжікстанның тариф жүйесінің негізгі аспектілері:
- Кедендік баж:
- Тәжікстанның импорттық баж салығы тауар түріне байланысты 5%-дан 30%-ға дейін. Ел халықаралық деңгейде сатылатын өнімдерді жіктеу үшін қолданылатын HS (Үйлесімді жүйе) классификациясын ұстанады.
- Қосылған құн салығы (ҚҚС):
- Импортталатын тауарлардың көпшілігінен 18% ҚҚС алынады, бірақ азық-түлік өнімдері мен дәрі-дәрмек сияқты кейбір маңызды заттар босатылуы немесе ҚҚС төмендетілген мөлшерлемелері қолданылуы мүмкін.
- Акциздер:
- Кейбір тауарлар, мысалы, алкоголь, темекі және сәнді заттар, акцизге жатады. Бұл салықтар зиянды тауарларды тұтынуды азайтуға және мемлекет кірісін арттыруға арналған.
- Арнайы импортқа рұқсаттар мен лицензиялар:
- Фармацевтика, химиялық заттар және әскери тауарлар сияқты кейбір тауарлар арнайы импорттық лицензияларды талап етеді. Бұл лицензияларды тиісті мемлекеттік органдар береді және процесс күрделі болуы мүмкін, әсіресе сезімтал тауарлар үшін.
- Жеңілдіктер мен жеңілдіктер:
- Тәжікстан ЕАЭО-ға мүше елдерден импортталатын тауарларға жеңілдіктер немесе жеңілдіктер береді. Мысалы, Ресей мен Қазақстаннан әкелінетін тауарлар ЕАЭО Бірыңғай Кеден одағының ережелері негізінде нөлдік немесе төмендетілген баж салығын пайдалануы мүмкін.
Өнім санаты бойынша импорттық тарифтер
1. Ауыл шаруашылығы өнімдері
Ауыл шаруашылығы өнімдері Тәжікстан экономикасының маңызды бөлігі болып табылады, әсіресе азық-түлік қауіпсіздігі және экспорты тұрғысынан. Тәжікстан әртүрлі ауылшаруашылық тауарларын өндірсе де, азық-түлікке, мал шаруашылығы өнімдеріне және кейбір шикізатқа деген сұранысты қанағаттандыру үшін әлі де импортқа сүйенеді. Төменде ауылшаруашылық өнімдерінің импортына тариф ставкаларына шолу берілген.
Астық және жарма (HS коды 10)
- Бидай: 5% баж салығы
- Бидай Тәжікстанда негізгі азық-түлік болып табылады және бұл ел Ресей мен Қазақстан сияқты елдерден көп мөлшерде импорттайды. ЕАЭО елдерінің бидайы кедендік баж салығынан босатылғанымен, бидайға арналған тарифтік мөлшерлеме әдетте 5% құрайды.
- Күріш: 10% баж салығы
- Күріш тағы бір маңызды өнім болып табылады және Тәжікстан Пәкістан, Үндістан және Өзбекстаннан айтарлықтай көлемде импорттайды. Күріштің тарифтік мөлшерлемесі әдетте 10% құрайды.
- Жүгері: 10% баж салығы
- Мал азығы үшін жиі пайдаланылатын жүгеріге 10% салық салынады. Тәжікстан жүгерінің көп бөлігін Қазақстан мен Ресейден импорттайды.
Жемістер мен көкөністер (HS кодтары 07, 08)
- Цитрустық жемістер: 15% баж салығы
- Апельсин, лимон және грейпфрут сияқты жаңа цитрус жемістеріне 15% салық салынады. Бұл импорт негізінен Түркия мен Өзбекстаннан келеді.
- Алма: 5% баж салығы
- Тәжікстанның негізгі жемісі алмаға 5% салық салынады. Ел алманы Ресейден, Қазақстаннан және Қытайдан импорттайды.
- Томаттар: 10% баж салығы
- Тәжік асханасының негізгі ингредиенті қызанақ импортына 10 пайыздық баж салығын талап етеді. Негізгі жеткізушілерге Иран, Түркия және Өзбекстан кіреді.
Ет және құс еті (HS коды 02)
- Сиыр еті: 15% баж салығы
- Негізінен Ресей мен Қазақстаннан әкелінетін сиыр етіне 15% салық салынады. Тәжікстанда, әсіресе қала орталықтарында сиыр етіне сұраныс артып келеді.
- Тауық еті: 10% баж салығы
- Құс еті, оның ішінде тауық еті 10% баж салығымен әкелінеді. Ресей мен Түркия сияқты елдер негізгі жеткізушілер болып табылады.
Сүт өнімдері (HS коды 04)
- Сүт: 5% баж салығы
- Сүт пен сүт өнімдеріне 5% салық салынады. Тәжікстан сүтті өз ішінде өндірсе де, әсіресе қалалық жерлерде тұтыну қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін импорт қажет.
- Ірімшік: 15% баж салығы
- Ірімшік импорттағанда 15% баж салығын алады. Танымал көздеріне Ресей, Қазақстан және Түркия жатады.
2. Тоқыма және киім
Тәжікстанның тоқыма өнеркәсібі тарихи маңызды болғанымен, әлі де дамып келеді. Соның нәтижесінде ел жергілікті сұранысты қанағаттандыру үшін түрлі тоқыма және тігін бұйымдарын импорттайды. Бұл тауарларға қалыпты тарифтер қолданылады.
Тоқымаға арналған шикізат (HS коды 52, 54)
- Мақта маталар: 10% баж салығы
- Тәжікстан мақтаның негізгі өндірушісі болғанымен, ел өңделген мақта маталарын импорттайды, оған 10% салық салынады. Импорт Қытайдан, Түркиядан және Ресейден келеді.
- Синтетикалық маталар: 15% баж салығы
- Тігін өндірісінде қолданылатын синтетикалық матаға 15% баж салығы салынады, оның ішінде Қытайдан келетін импорт ең маңыздысы.
Дайын киім (HS кодтары 61, 62)
- Футболкалар мен жейделер: 15% баж салығы
- Футболкалар мен жейделер сияқты дайын киімдерге 15% баж салығы салынады. Бұл тауарлар әдетте Қытай мен Түркиядан әкелінеді.
- Джинсы: 20% баж салығы
- Джинсыға 20% салық салынады, өйткені ел джинсы өнімдерін, әсіресе Қытай мен Ресейден импорттайды.
- Пиджак және сырт киім: 25% баж салығы
- Сырт киімге, оның ішінде күрте мен пальтоға 25% баж салығы салынады. Тәжікстан мұндай тауарларды ең алдымен Қытай мен Түркиядан импорттайды.
3. Электроника және электр жабдықтары
Тәжікстанның электроника нарығы, әсіресе қалалық жерлерде өсуде, дегенмен жоғары технологиялық өнімдердің импорты әлі де салыстырмалы түрде шектеулі. Үкімет тұтынушылық электроника мен электр жабдықтарына тарифтерді қолданады, дегенмен бұл тарифтердің кейбірі технологияға қол жеткізуді ынталандыру үшін төменірек.
Ұялы телефондар мен компьютерлер (HS Code 85)
- Ұялы телефондар: 0% баж салығы
- Ұялы телефондар кедендік баждардан босатылған ( 0% ), бұл коммуникациялық технологияларды халық үшін қолжетімді етуге бағытталған саясат. Ұялы телефондардың көпшілігі Қытай мен Ресейден әкелінеді.
- Ноутбуктер мен компьютерлер: 0% баж салығы
- Сондай-ақ елдегі білім, бизнес және цифрлық дамуды ілгерілету үшін ноутбуктер мен компьютерлер импорттық баж салығынан босатылған.
Тұрмыстық техника (HS Code 84)
- Тоңазытқыштар: 15% баж салығы
- Тоңазытқыштарға 15% баж салығы салынады, импорт негізінен Қытайдан, Ресейден және Түркиядан келеді.
- Кондиционерлер: 20% баж салығы
- Кондиционерлерге 20% салық салынады, бұл қалалық жерлерде, әсіресе жаз айларында салқындату өнімдеріне сұраныстың өсуін көрсетеді.
Электр машиналары (HS коды 85)
- Трансформаторлар: 10% баж салығы
- Электр трансформаторлары мен ұқсас машиналарға 10% салық салынады. Бұл импорт елдің электр инфрақұрылымын дамыту үшін өте маңызды.
4. Автомобильдер және автомобиль бөлшектері
Тәжікстандағы автомобиль нарығы әлі де дамып келеді, бұл ел көліктер мен автокөлік бөлшектерінің көпшілігін импорттайды. Жергілікті нарықты қорғау үшін автокөліктерге тарифтер салыстырмалы түрде жоғары, бірақ Тәжікстанда, әсіресе көршілес елдерден ескі көліктерге сұраныс артып келеді.
Моторлы көліктер (HS коды 87)
- Жеңіл автомобильдер: 30% баж салығы
- Импортталған жеңіл автокөліктерге 30% салық салынады, көліктердің көпшілігі Ресейден, Қазақстаннан және Қытайдан келеді.
- Коммерциялық көліктер: 20% баж салығы
- Жүк көліктері мен коммерциялық көліктерге 20% салық салынады. Бұл көліктер Тәжікстанның логистикасы мен саудасы үшін өте қажет.
Автокөлік бөлшектері (HS коды 87)
- Қосалқы бөлшектер: 15% баж салығы
- Көлік құралдарының қосалқы бөлшектеріне 15% салық салынады, өйткені олар елдің автомобиль паркін ұстау үшін қажет.
Арнайы импорттық баждар мен жеңілдіктер
ЕАЭО келісімі бойынша жеңілдікті тарифтер
Еуразиялық экономикалық одақтың (ЕАЭО) мүшесі ретінде Тәжікстан ЕАЭО-ға мүше басқа елдерден, соның ішінде Ресейден, Қазақстаннан және Қырғызстаннан импортталатын тауарларға жеңілдікті тарифтік мөлшерлемелерді пайдаланады. Бұл осы елдерден әкелінетін машиналар, ауылшаруашылық өнімдері және электроника сияқты тауарлар жиі нөлдік тарифтерге немесе айтарлықтай төмендетілген баждарға тап болады дегенді білдіреді.
Көршілес елдермен сауда келісімдерінің әсері
Тәжікстан сондай-ақ Қытай, Өзбекстан және Түркия сияқты елдермен екіжақты сауда келісімдерін жасады, олар белгілі бір өнімдерге төмен тарифтерді немесе баж салығын босатуды қарастырады. Бұл келісімдер Тәжікстан мен оның көршілері арасындағы экономикалық байланыстарды нығайтуға және сауда ағынын жақсартуға бағытталған.
Ел фактілері: Тәжікстан
- Ресми атауы: Тәжікстан Республикасы
- Астанасы: Душанбе
- Ең ірі қалалар:
- Душанбе (астана)
- Худжанд
- Бохтар
- Жан басына шаққандағы кіріс: шамамен. $870 АҚШ доллары (2021 жылғы бағалау)
- Халық саны: шамамен. 9,5 млн
- Ресми тілі: тәжік
- Валюта: Тәжікстандық сомони (TJS)
- Орналасқан жері: Тәжікстан – Орталық Азиядағы теңізге шыға алмайтын мемлекет, Өзбекстан, Қырғызстан, Қытай және Ауғанстанмен шектеседі.
География, экономика және негізгі салалар
География
Тәжікстан – таулы ел, Қытаймен шығыс шекарасының көп бөлігін Памир тау жоталары құрайды. Ол негізінен қатал ландшафтқа ие, бұл көлік пен инфрақұрылымды дамытуды қиындатады. Вахш өзені мен Әмудария аймақтағы маңызды өзен болып табылады.
Экономика
Тәжікстанның экономикасы негізінен аграрлық сала болып табылады, оған мақта, алюминий және тәжік жұмысшыларының шетелдегі аударымдары айтарлықтай үлес қосады. Ел құрылымдық қиындықтармен бетпе-бет келіп отыр, бірақ экономиканы әртараптандыру және өнеркәсіптік өндірісті, әсіресе гидроэнергетика, ауыл шаруашылығы және тау-кен өнеркәсібінде ұлғайту бойынша күш-жігер жалғасуда.
Негізгі салалар
- Ауыл шаруашылығы: Мақта, жеміс-жидек және көкөніс ауыл шаруашылығы секторының негізі болып қала береді.
- Энергия: Гидроэнергетика Тәжікстандағы басым энергия көзі болып табылады, елде пайдаланылмаған гидроэнергетикалық әлеует бар.
- Тау-кен өнеркәсібі және металдар: Тәжікстанда алтын мен күмісті қоса алғанда, бай минералдық ресурстар және дамып келе жатқан алюминий өнеркәсібі бар.
