Орталық Азияда орналасқан теңізге шыға алмайтын Өзбекстанның экономикасы алуан түрлі және дамып келе жатқан ел тұтыну тауарларына, машиналарға және басқа да өнеркәсіптік материалдарға ішкі сұранысты қанағаттандыру үшін негізінен импортқа сүйенеді. Стратегиялық геосаяси жағдайға ие дамып келе жатқан нарық ретінде Өзбекстан тауарлар импортын басқару үшін әртүрлі кедендік және тарифтік режимдерді орнатты. Елдің импорттық тарифтік құрылымы өнімдер ағынын реттеуге және бақылауға, жергілікті өндірістерді қорғауға және үкіметке кірісті арттыруға арналған. Тарифтік мөлшерлемелер тауарлардың әртүрлі санаттары бойынша өзгереді және арнайы ставкалар шығарылған ел, сауда келісімдері немесе өнімнің өзіндік сипаты сияқты факторларға байланысты нақты өнімдерге қолданылуы мүмкін.
Өзбекстанның кедендік тарифтік құрылымы
Өзбекстан халықаралық тәжірибеге сәйкес тарифтік құрылымды ұстанып, жеңілдету мен түсініктілікке назар аударады. Кедендік баждар әдетте импортталатын тауарлар құнының пайызы ретінде қолданылады, дегенмен тариф салмағына, көлеміне немесе тауарлардың белгілі бір түрлеріне қатысты нақты критерийлерге негізделуі мүмкін жағдайлар бар.
Үйлестірілген жүйе (HS) кодының классификациясы
Өзбекстанның тарифтік жүйесі Кедендік мақсаттарға арналған өнімдердің жаһандық стандартталған классификациясы — Үйлестірілген жүйе (HS) кодексіне негізделген. Тауарлар тарауларға бөлінеді, олардың әрқайсысы ауылшаруашылық өнімдері, машиналар, химиялық заттар, тоқыма және т.б. сияқты әртүрлі өнім секторларын білдіреді.
Жалпы импорттық баждар
Өзбекстанда импортқа қолданылатын жалпы кедендік баж ставкалары келесідей:
- Ауыл шаруашылығы өнімдері: 10% – 25%
- Жемістер, көкөністер, ет, сүт өнімдері және жарма сияқты өнімдер әдетте осы санатқа жатады. Бұл өнімдер жергілікті ауыл шаруашылығы мен азық-түлік өндірісін қорғау үшін жоғары тарифтерге ие.
- Машиналар мен жабдықтар: 0% – 15%
- Өндірістік процестерге қажетті негізгі құралдар, өнеркәсіп машиналары және басқа да жабдықтар орташа баж салығына жатады. Өнеркәсіптік өсуді ынталандыру үшін көптеген маңызды машиналар мен технологиялар импортына төмен мөлшерлемелер бойынша салық салынады.
- Автокөліктер мен көліктер: 15% – 30%
- Көлік құралдарын әкелу көлік құралының түріне және оның қозғалтқышының қуатына байланысты әртүрлі баж салығына жатады. Сәнді және үлкен көліктер кішігірім, жанармай үнемдейтін көліктерге қарағанда жоғары тарифтерге тап болуы мүмкін.
- Тоқыма және киім: 10% – 20%
- Жергілікті нарықтағы сұранысты қанағаттандыру үшін тоқыма және тігін бұйымдары, соның ішінде маталар, киім-кешек және аяқ киімдер жиі импортталады. Тоқымаға арналған тарифтік мөлшерлемелер қалыпты, бірақ өнімнің нақты санатына байланысты өзгеруі мүмкін.
- Химиялық және фармацевтикалық өнімдер: 5% – 15%
- Маңызды химиялық өнімдерге, фармацевтикаға және медициналық құрылғыларға әртүрлі баж салығы салынады, маңызды медициналық мақсаттағы бұйымдар үшін баж салығы төмен. Дегенмен, өнеркәсіптік қолданбаларда қолданылатын кейбір химиялық заттардың жоғары міндеттері болуы мүмкін.
- Электроника және тұтыну тауарлары: 5% – 20%
- Компьютерлер, смартфондар, теледидарлар және басқа да тұрмыстық техника сияқты электроникаға қалыпты импорттық тарифтер қолданылады. Үкімет отандық электроника өндірісін ынталандырып, импортталатын дайын өнімге баж салығын біршама жоғарылатты.
Арнайы елдердің кейбір өнімдері үшін арнайы импорттық баждар
Кейбір жағдайларда Өзбекстан сауда келісімдері негізінде жеңілдетілген тарифтер ұсынады немесе өнімнің шыққан еліне байланысты арнайы баждар қояды. Мысалы:
- Ресей: Беларусь, Қазақстан және Ресейдің Кеден одағы аясында Өзбекстан Ресейден әкелінетін тауарларға баж салығын төмендетуге мүмкіндік беретін жеңілдікті сауда келісіміне ие. Келісім энергия өнімдеріне, техникаға және ауылшаруашылық тауарларына төменірек баж салығын қамтиды.
- Қытай: Қытай мен Өзбекстан жеңілдікті тарифтік режимді қарастыратын еркін сауда аймағын құрды. Қытайдан импортталатын тауарларға, әсіресе машиналарға, электроникаға және құрылыс материалдарына төмендетілген баж салығы қолданылуы мүмкін.
- Еуропалық Одақ: Өзбекстан ЕО-мен сауда келісімдері бойынша келіссөздер жүргізуде және ЕО елдерінің кейбір тауарлары, әсіресе ауылшаруашылық өнімдері, техника және технология сияқты салаларда төменірек тарифтер немесе баж салығын босатуға жарамды болуы мүмкін.
- Түркия: Ағымдағы сауда серіктестігінің бөлігі ретінде Түркия өнімдері кейбір санаттарда, әсіресе тоқыма, киім және азық-түлік өнімдерінде төмендетілген немесе жеңілдетілген тарифтерді пайдалана алады.
Арнайы режимдер мен жеңілдіктер
Өзбекстанда белгілі бір жағдайларда жеңілдіктер немесе тарифтік мөлшерлемелерді төмендетуге мүмкіндік беретін арнайы импорт режимдері бар:
- Дипломатиялық және халықаралық ұйымдар: Дипломатиялық өкілдіктер немесе халықаралық ұйымдар үшін әкелінетін тауарлар әдетте импорттық баждар мен салықтардан босатылады.
- Инвестициялық жобаларға арналған технологиялық жабдықтар: Ірі инвестициялық жобалар үшін әкелінетін кейбір күрделі тауарлар мен технологиялық жабдықтар, әсіресе, Өзбекстанның өнеркәсіптік базасын жаңғыртуға ықпал ететін болса, баж салығынан босату немесе төмендетілген тарифтерге сәйкес келуі мүмкін.
- Жергілікті өндіріске арналған шикізат: Кейбір жағдайларда жергілікті тауарларды өндіру үшін пайдаланылатын шикізат баж салығынан босатылуы мүмкін. Бұл жергілікті өндірісті және қосымша құнды өндірісті ынталандыру.
Өнім санаты бойынша тарифтік мөлшерлемелер
1. Ауыл шаруашылығы өнімдері
- Жемістер мен көкөністер: 10% – 25%
- Жаңа піскен жемістер мен көкөністерге, әсіресе жергілікті жерде өсірілетіндерге орташа салық салынуы мүмкін. Дегенмен, импорттық маусымдық өнімдер жиі жоғары тарифтерге тап болады.
- Ет және ет өнімдері: 15% – 25%
- Отандық мал шаруашылығын қорғау үшін ет импортына тарифтер қолданылады. Кейбір ерекшеліктер халықаралық сауда келісімдеріне негізделген.
- Сүт өнімдері: 15% – 20%
- Өзбекстанға импортталатын сүт өнімдері әдетте тарифтерге ұшырайды, бірақ олар мамандандырылған сүт өнімдерімен салыстырғанда сүт пен ірімшік сияқты маңызды заттарға төменірек.
2. Машиналар мен өнеркәсіптік жабдықтар
- Ауыр машиналар: 0% – 10%
- Құрылыс және тау-кен өнеркәсібі мақсатындағы ауыр техниканың импорты, әсіресе энергетика және инфрақұрылым сияқты маңызды секторлар үшін өте төмен немесе нөлдік тарифтерге бағынады.
- Тұрмыстық электроника: 10% – 20%
- Компьютерлер, телефондар және тұрмыстық техника сияқты тұтынушылық электроника әдетте орташа бажға тап болады, тарифтер әдетте шамамен 15% құрайды.
3. Автомобильдер
- Жеңіл автомобильдер: 15% – 25%
- Кішігірім көліктер жиі төменірек тарифке тап болады, ал люкс көліктеріне жоғары сапалы автокөліктердің импортын азайту үшін жоғары баж салығы салынуы мүмкін.
- Мотоциклдер және басқа көліктер: 10% – 20%
- Автомобильдер сияқты, мотоциклдерге де электрлі немесе төмен шығарындылары бар көліктерге арналған кейбір қоспағанда, қалыпты тарифтер қолданылады.
4. Тоқыма, киім және аяқ киім
- Киім және киім: 10% – 20%
- Үкімет тоқыма бұйымдарының отандық өндірісін ынталандыруға тырысқанымен, тігін бұйымдарының импорты жиі қалыпты тарифтерге тап болады.
- Аяқ киім: 10% – 15%
- Өзбекстанға әкелінетін аяқ киімге басқа халық тұтынатын тауарлармен салыстырғанда әдетте төменірек тарифтер қолданылады.
5. Электроника және тұрмыстық тауарлар
- Компьютерлер және телекоммуникациялық жабдықтар: 5% – 10%
- Заманауи технологияларға қол жеткізуді ынталандыру үшін компьютерлерді, ұялы телефондарды және басқа да байланыс құрылғыларын импорттауға төменірек баж салығы салынады.
- Тұрмыстық техника: 10% – 20%
- Тоңазытқыштар мен кір жуғыш машиналар сияқты үлкенірек тұрмыстық техника орташа міндеттерге тап болуы мүмкін.
Ел фактілері
- Елдің ресми атауы: Өзбекстан Республикасы
- Астанасы: Ташкент
- Ең ірі қалалар:
- Ташкент (астана)
- Самарқанд
- Бұхара
- Жан басына шаққандағы кіріс: шамамен $1,700 АҚШ доллары (2023 жылғы бағалау)
- Халқы: 36 миллион (2023 жылғы бағалау)
- Ресми тілі: өзбек тілі
- Валюта: өзбек сомы (UZS)
- Орналасқан жері: Орталық Азия, солтүстігінде Қазақстанмен, солтүстік-шығысында Қырғызстанмен, оңтүстік-шығысында Тәжікстанмен, оңтүстігінде Ауғанстанмен, оңтүстік-батысында Түркіменстанмен шектеседі.
География, экономика және негізгі салалар
География
Өзбекстан теңізге шыға алмайтын, Орталық Азияның қақ ортасында орналасқан мемлекет. Бұл ел Қызылқұм мен Қарақұмның қуаң шөлдерінен шығысындағы құнарлы Ферғана алқабына дейінгі сан алуан ландшафтпен ерекшеленеді. Елде сонымен қатар ауыл шаруашылығы мен табиғи ресурстар үшін маңызды болып табылатын таулы аймақтар, әсіресе Тянь-Шань жоталары бар.
Өзбекстанның климаты континентальды, жазы ыстық және қысы суық, бұл оның ауылшаруашылық өндірісіне әсер етеді. Елдің Әмудария мен Сырдария сияқты өзендері оның егіншілік аймақтарын суару үшін сумен қамтамасыз етуде шешуші рөл атқарады.
Экономика
Өзбекстан орталықтандырылған жоспарлы экономикадан нарыққа бағдарланған экономикаға көшуде айтарлықтай жетістіктерге жетті. Ел табиғи ресурстарға, әсіресе табиғи газға, алтынға және мақтаға бай. Мақта – тарихи маңызды дақыл, Өзбекстан – әлемдегі мақта өндіруші елдердің бірі. Дегенмен, ел сонымен қатар өндіріс, қызмет көрсету және технология салаларын дамыту арқылы экономикасын әртараптандыруға ұмтылуда.
Экономиканы ең алдымен келесі секторлар басқарады:
- Ауыл шаруашылығы: Мақта, жеміс-жидек, көкөніс және мал шаруашылығы негізгі ауыл шаруашылығы өнімдері болып табылады.
- Табиғи ресурстар: Өзбекстан табиғи газдың, алтынның және уранның негізгі өндірушісі болып табылады, бұл ресурстардың айтарлықтай қоры бар.
- Өңдеу өнеркәсібі: Өзбекстан өзінің өнеркәсіптік базасын, әсіресе тоқыма, химия және автомобиль өнеркәсібін дамытуға баса назар аударуда.
- Энергетика: Ел табиғи газды өндіруге және жаңартылатын энергия жобаларына инвестициялар арқылы энергетикалық секторын кеңейту үстінде.
Негізгі салалар
- Мақта өндірісі: Өзбекстан мақта шаруашылығының ұзақ тарихына ие және әлемдегі мақта өндіруші көшбасшы болып қала береді.
- Тоқыма өнеркәсібі: Өзбекстанның тоқыма өнеркәсібі экспорт пен жұмыспен қамтуға айтарлықтай үлес қосатын маңызды секторларының бірі болып табылады.
- Тау-кен өнеркәсібі және энергетика: Алтын, табиғи газ және басқа да пайдалы қазбалар Өзбекстан экономикасы үшін өте маңызды, тау-кен секторы валютаның негізгі көзі болып табылады.
- Автомобиль өндірісі: Өзбекстан отандық автомобиль өнеркәсібін дамытуда айтарлықтай жетістіктерге жетті, UzAuto Motors сияқты компаниялар ішкі және экспорттық нарықтар үшін автомобильдер шығарады.
