Орталық Азияда орналасқан теңізге шыға алмайтын Моңғолия мемлекеті кең даласымен, бай минералдық ресурстарымен және өсіп келе жатқан экономикасымен танымал. Соңғы бірнеше онжылдықта Моңғолия бірте-бірте халықаралық саудаға жол ашты және оның импорттық тарифтік құрылымы елге шетелдік тауарлар ағынын реттеуде шешуші рөл атқарады. Елде шикізат пен техникадан бастап тұтыну тауарларына дейін кең ауқымды өнімдерге тарифтер белгіленеді және бұл баждар отандық өнеркәсіптерді қорғауға, жергілікті өндірісті ынталандыруға және үкіметке кіріс алуға арналған.
Моңғолия Дүниежүзілік сауда ұйымының (ДСҰ) мүшесі болып табылады және оның тарифтік мөлшерлемелері мен арнайы ережелеріне әсер ететін бірнеше елдермен және аймақтармен сауда келісімдерін жасады. Моңғолия кеден жүйесі қолданылатын тарифтерді анықтау үшін өнімдерді әртүрлі санаттарға жіктейтін Үйлестірілген жүйе (HS) кодтарына негізделген.
Моңғолияның импорттық тарифтік құрылымына шолу
Моңғолияның импорттық тарифтері Дүниежүзілік кеден ұйымы қабылдаған HS кодтарына негізделген. ДСҰ мүшесі ретінде Моңғолия сауда мен бәсекелестікті дамыту үшін уақыт өте келе тарифтерді төмендетуге міндеттеме алды. Дегенмен, кейбір өнімдерге жаңадан пайда болған салаларды қорғау немесе тұрақты дамуды ынталандыру үшін әлі де жоғары баждар салынады. Моңғолия сондай-ақ еркін сауда келісімдері немесе екіжақты сауда келісімдері арқылы белгілі бір елдерге жеңілдікті тарифтік режим ұсынады.
Моңғолиядағы импорттық баж салығы әдетте келесі санаттарға жатады:
- Стандартты тарифтер: Бұл импортталатын тауарлардың көпшілігіне қолданылады және HS классификациясына негізделген.
- Жеңілдікті тарифтер: Моңғолиямен арнайы сауда келісімдері бар елдер үшін (мысалы, Еркін сауда туралы келісімдер, аймақтық келісімдер).
- Акциздер: Олар алкоголь, темекі және сәнді заттар сияқты белгілі бір тауарларға қолданылады.
- Қосылған құн салығы (ҚҚС): Импортталған тауарларға да кедендік баж салығынан бөлек 10% ҚҚС салынады.
Моңғолия Бас Кеден басқармасы (MCGA) осы импорттық тарифтерді енгізуге және орындауға жауапты басқарушы орган болып табылады.
1. Ауыл шаруашылығы өнімдері және азық-түлік
Ауыл шаруашылығы өнімдері Моңғолия үшін ең ірі импорт санаттарының бірі болып табылады. Елдің климаты қатал және егістік жерлерінің шектеулі болуына байланысты негізгі тағамдық және өңделген тағамдарға ішкі сұранысты қанағаттандыру үшін көптеген азық-түлік өнімдері импортталады. Ауылшаруашылық өнімдерінің импорттық тарифтері тауар түріне байланысты айтарлықтай өзгереді.
1.1. Астық және жарма
- Импорттық баж мөлшерлемелері: нақты астық немесе жарма өніміне байланысты әдетте 5%-дан 15%-ға дейін.
- Бидай: Көбінесе 10% импорттық баж салығы салынады.
- Күріш: әдетте тұтынушылық сұранысты қанағаттандыру үшін елдің импортқа тәуелділігін көрсететін шамамен 15% тарифтерге бағынады.
- Арнайы шарттар:
- Қытай-Моңғолия-Ресей экономикалық дәлізі (CMREC) сияқты аймақтық сауда келісімдеріндегі елдердің импорты төмендетілген тарифтерді немесе босатуларды пайдалана алады.
1.2. Ет және ет өнімдері
- Импорттық баж мөлшерлемелері: Ет өнімдері, әсіресе сиыр және қой еті ең көп таралған импорттың бірі болып табылады.
- Сиыр және қой еті: Әдетте 10%-дан 20%-ға дейін импорттық баж салығы салынады.
- Құс еті: әдетте шамамен 15% салық төлейді.
- Арнайы шарттар:
- Ресей мен Қытай сияқты көрші елдерден әкелінетін ет өнімдеріне аймақтық сауда келісімдері бойынша жеңілдіктер берілуі мүмкін, бұл баж салығын төмендетуі немесе жеңілдіктер беруі мүмкін.
1.3. Сүт өнімдері
- Импорттық баж мөлшерлемелері: Сүт, ірімшік және сары май сияқты сүт өнімдері маңызды импорт болып табылады.
- Сүт және ірімшік: әдетте 5%-дан 10%-ға дейінгі баж салығы алынады.
- Сары май: Көбінесе 10%-дан 15%-ға дейінгі жоғары баж мөлшерлемесіне тап болады.
- Арнайы шарттар:
- Еуразиялық экономикалық одақ (ЕАЭО) елдерінің сүт импорты жеңілдетілген режимнен, баж салығын төмендетуден пайда алуы мүмкін.
1.4. Жемістер мен көкөністер
- Импорттық баж мөлшерлемелері: Жаңа піскен жемістер мен көкөністерге, сондай-ақ өңделген сорттарға әртүрлі баждар қойылады:
- Жаңа піскен көкөністер: Өнімге байланысты әдетте 5% – 10%.
- Консервіленген және өңделген жемістер: баж салығы жоғары болуы мүмкін, әдетте шамамен 15%.
- Арнайы шарттар:
- Моңғолия келісімі бар Оңтүстік Корея және Жапония сияқты елдерден импортталатын тауарларға баж салығы төмендетілуі мүмкін.
2. Өндіріс тауарлары және өнеркәсіптік жабдықтар
Моңғолияның өсіп келе жатқан инфрақұрылымы мен өнеркәсіп секторлары импорттық тауарларға, соның ішінде техникаға, технологияға және басқа да өндіріс тауарларына сүйенеді. Бұл құрылыс, энергетика және өңдеу өнеркәсібі үшін өте маңызды.
2.1. Машиналар мен жабдықтар
- Импорттық баж ставкалары:
- Ауыр машиналар: Әдетте 5%-дан 10%-ға дейін баж салығы салынады.
- Құрылыс жабдықтары: әдетте 10% баж салығын алады, дегенмен белгілі бір өнеркәсіптік мақсаттарда пайдаланылған кезде техниканың кейбір түрлері бажсыз болуы мүмкін.
- Арнайы шарттар:
- Қытайдан әкелінетін машиналар мен жабдықтар екіжақты сауда келісімдері бойынша жеңілдік режимін пайдалана алады, нәтижесінде баж салығы төмендейді.
2.2. Электроника және электр жабдықтары
- Импорттық баж ставкалары:
- Тұрмыстық электроника (мысалы, смартфондар, компьютерлер): Әдетте 10% тарифке жатады.
- Өнеркәсіптік пайдалануға арналған электрлік құрамдас бөліктер: Әдетте 5%-дан 10%-ға дейінгі баждар жүктеледі.
- Арнайы шарттар:
- Оңтүстік Корея мен Жапония сияқты кейбір елдердің өнімдері Моңғолиямен сауда келісімдеріне байланысты төменірек тарифтерге ие болуы мүмкін.
2.3. Моторлы көліктер мен бөлшектер
- Импорттық баж ставкалары:
- Жаңа автомобильдер: Моторлы көліктерге қозғалтқыш көлеміне және көлік түріне байланысты әдетте 15%-дан 20%-ға дейін салық салынады.
- Пайдаланылған автомобильдер: Пайдаланылған көліктерге импорттық баж салығы 20%-дан 25%-ға дейін біршама жоғары.
- Бөлшектер мен керек-жарақтар: Көлік бөлшектері мен керек-жарақтары әдетте 5%-дан 10%-ға дейінгі тарифтерге ұшырайды.
- Арнайы шарттар:
- Моңғолияның бірнеше елмен, соның ішінде Ресей және Қытаймен келісімдері бар, оған сәйкес көлік құралдары мен бөлшектерді импорттауға баж салығы немесе жеңілдіктер енгізілуі мүмкін.
3. Тұтыну тауарлары және сәнді заттар
Моңғолиядағы люкс нарығы өсіп келеді және киім, электроника және косметика сияқты тұтыну тауарлары маңызды импорт болып табылады. Бұл тауарлар шамадан тыс тұтынуды болдырмау және отандық баламаларды ілгерілету үшін жиі жоғары тарифтерге тап болады.
3.1. Киім және киім
- Импорттық баж ставкалары:
- Сән бұйымдары: Киімге, аяқ киімге және аксессуарларға әдетте 15%-дан 20%-ға дейінгі тарифтер қойылады.
- Тоқыма: Жергілікті өндіріске арналған шикі маталар мен тоқыма бұйымдарының баж салығы төмен болуы мүмкін, әдетте шамамен 5% – 10%.
- Арнайы шарттар:
- ЕАЭО елдерінен немесе преференциялық келісімдер бойынша әкелінген киімдерге төменірек баж салығы салынуы мүмкін.
3.2. Электроника және ойын-сауық тауарлары
- Импорттық баж ставкалары:
- Тұрмыстық электроника (мысалы, теледидарлар, тұрмыстық техника): Әдетте 10%-дан 20%-ға дейінгі баждарға жатады.
- Арнайы шарттар:
- Моңғолия сауда келісімдері бар Жапония немесе Оңтүстік Корея сияқты елдерден импортталатын тауарларға жеңілдікті тарифтер қолданылуы мүмкін.
3.3. Косметика және жеке күтім өнімдері
- Импорттық баж ставкалары:
- Косметика: Әдетте шамамен 15% -дан 20% -ға дейінгі баждар бар.
- Арнайы шарттар:
- Еуроодақ елдерінен әкелінетін косметикалық өнімдер Моңғолияның Еуропалық Одақпен жеңілдетілген сауда келісімдеріне байланысты төменірек баж салығын алуы мүмкін.
4. Табиғи ресурстар және шикізат
Моңғолияның мол табиғи ресурстары, соның ішінде көмір, мыс және басқа да пайдалы қазбалар шикізатты өндірістік және өнеркәсіптік мақсаттар үшін маңызды импорт санатына айналдырады.
4.1. Минералдар мен металдар
- Импорттық баж ставкалары:
- Мыс және алюминий: Әр түрлі салаларда қолданылатын металдарға шамамен 5%-дан 10%-ға дейін импорттық баж салығы салынуы мүмкін.
- Көмір және басқа шикізаттар: Шикізат минералдары әдетте ең төменгі тарифке ұшырайды немесе түріне байланысты тіпті бажсыз болуы мүмкін.
- Арнайы шарттар:
- Қытай сияқты көрші елдердің импорты аймақтағы сауда келісімдеріне байланысты төмендетілген тарифтерге ұшырайды.
5. Кейбір елдер үшін арнайы импорттық баждар
Моңғолия бірнеше елдермен сауда келісімдерін жасады, бұл осы аймақтардан келетін өнімдерге импорттық баж салығына әсер етеді. Бұл преференциялық келісімдер әдетте белгілі бір тауарларға арналған тарифтерді азайтады немесе жояды.
5.1. Сауда келісімдері және жеңілдікті тарифтер
- Қытай: Моңғолияның ең ірі сауда серіктесі ретінде Қытайдан импортталатын өнімдер жиі төмендетілген тарифтерден пайда көреді. 2016 жылы қол қойылған Моңғолия-Қытай еркін сауда келісімі кейбір өнімдерге баж салығын төмендетуге көмектесті.
- Ресей: Сол сияқты Моңғолияның Ресеймен экономикалық қарым-қатынасы Ресейден келетін тауарларды импорттауға қолайлы жағдай туғызды. Мысалы, мұнай және машиналар сияқты энергетикалық өнімдерге төмен тарифтер қолданылуы мүмкін.
- Оңтүстік Корея: Моңғолияның Оңтүстік Кореямен еркін сауда туралы келісімі бар, ол тауарлардың кең ауқымына, соның ішінде электроника мен өнеркәсіптік жабдықтарға жеңілдікті тарифтік мөлшерлемелерді ұсынады.
- Еуропалық Одақ: ЕО-Моңғолия жан-жақты және кеңейтілген серіктестік туралы келісім (CEPA) әртүрлі тауарларға, соның ішінде сәнді заттар мен жоғары технологиялық өнімдерге баж салығын азайтуға немесе алып тастауға мүмкіндік береді.
Моңғолия туралы негізгі деректер
- Ресми атауы: Моңғолия
- Астанасы: Улан-Батор
- Ең ірі қалалары: Улан-Батор, Эрдэнэт, Дархан
- Жан басына шаққандағы кіріс: шамамен $4,500 АҚШ доллары (2023)
- Халқы: 3,5 миллионға жуық (2023)
- Ресми тілі: моңғол
- Валюта: Моңғол Тугрик (MNT)
- Орналасқан жері: Моңғолия – Орталық Азияда орналасқан теңізге шыға алмайтын мемлекет, солтүстігінде Ресеймен, оңтүстігінде Қытаймен шектеседі.
Моңғолияның географиясы, экономикасы және негізгі өнеркәсіптері
География
Моңғолия – кең далаларымен, тауларымен және шөлдерімен танымал, теңізге шыға алмайтын кең байтақ мемлекет. Солтүстігінде Ресеймен, оңтүстігінде Қытаймен шектеседі. Елдің ландшафтына оңтүстік аймақтың көп бөлігін алып жатқан Гоби шөлі мен батыс шекарасын бойлай көтерілген Алтай таулары жатады. Қысы суық, жазы қысқа болатын қатал климат ауыл шаруашылығы өндірісін шектеп, импорттық тауарларға тәуелділікті арттырады.
Экономика
Моңғолия аралас экономикаға ие, оның тау-кен секторына, әсіресе көмір, мыс және алтынға тәуелді. Моңғолияның экспортының 80%-дан астамы минералды ресурстар болып табылады және ел ауыл шаруашылығы, құрылыс және өңдеу өнеркәсібі сияқты салаларға шетелдік инвестицияны ынталандыру арқылы экономикасын әртараптандыруға тырысты. Моңғолияның жан басына шаққандағы табысы тау-кен өнеркәсібі экспортының ұлғаюына байланысты тұрақты түрде өсті, бірақ бұл ел әлі де тау-кен өнеркәсібі емес секторларын дамытуда қиындықтарға тап болып отыр.
Негізгі салалар
- Тау-кен өнеркәсібі: Моңғолия экономикасының көмір, мыс, алтын және сирек кездесетін металдарды қамтитын ең ірі секторы.
- Ауыл шаруашылығы: Мал шаруашылығы, әсіресе қой, ешкі, ірі қара және жылқы шаруашылығы ішкі тұтыну және экспорт үшін өте маңызды.
- Құрылыс және жылжымайтын мүлік: урбанизация мен инфрақұрылымның дамуымен байланысты.
- Өндіріс: әсіресе тамақ өңдеу, тоқыма және химия салаларында өсуде.
