Шығыс Еуропа мен Батыс Азияның қиылысында орналасқан ресурсқа бай ел Әзірбайжанның ішкі сұранысты қанағаттандыру үшін импорттық тауарларға көбірек тәуелді экономикасы дамып келеді. Күшті энергия экспортына қарамастан, ел өнеркәсіптік машиналарды, халық тұтынатын тауарларды және азық-түлік өнімдерін қоса алғанда, бірқатар өнімдерді импорттайды. Осы импортты реттеу және жергілікті өнеркәсіптерді қорғау үшін Әзірбайжан өнім санаттарына негізделген кедендік тарифтер жүйесін қолданады. Бұл тарифтердің мөлшерлемелері тауардың сипатына, шығарылған елге және қолданылатын сауда келісімдеріне байланысты өзгереді. Сонымен қатар, артықшылықсыз сауда серіктестерінің немесе белгілі бір елдердің тауарларына арнайы баждар қолданылуы мүмкін.
Импорттық өнімдердің тарифтік санаттары
Әзірбайжанның тарифтік жүйесі өнім санаттарына негізделген, тарифтер маңызды тауарларды импорттауға рұқсат бере отырып, жергілікті өнеркәсіптерді қорғауға арналған. Төменде негізгі тарифтік санаттар мен олардың сәйкес мөлшерлемелері берілген.
1. Ауыл шаруашылығы өнімдері
Әзірбайжан ішкі ауыл шаруашылығы өнімдерін толықтыру үшін бірқатар ауылшаруашылық өнімдерін импорттайды. Ауыл шаруашылығы тауарларына тарифтер жергілікті фермерлерді қорғау және белгілі бір салаларда өзін-өзі қамтамасыз етуді ынталандыру үшін қолданылады.
1.1 Негізгі ауыл шаруашылығы өнімдерінің тарифтік ставкалары
- Жемістер мен көкөністер:
- Жаңа піскен жемістер (мысалы, алма, банан, жүзім): 10%
- Көкөністер (мысалы, картоп, қызанақ, қияр): 15%
- Кептірілген жемістер: 5%
- Мұздатылған көкөністер: 10%
- Дәнді және дәнді дақылдар:
- Бидай: 0% (азық-түлік қауіпсіздігі шараларына байланысты)
- Күріш: 5%
- Арпа: 10%
- жүгері: 7%
- Ет және құс еті:
- Сиыр еті: 15%
- шошқа еті: 10%
- Құс еті: 15%
- Өңделген ет: 20%
- Сүт өнімдері:
- Сүт: 5%
- Ірімшік: 15%
- Сары май: 12%
- Йогурт және басқа сүт өнімдері: 10%
- Тағамдық майлар:
- Күнбағыс майы: 5%
- Пальма майы: 7%
- Зәйтүн майы: 10%
- Басқа ауылшаруашылық өнімдері:
- Қант: 15%
- Шай: 10%
1.2 Ауыл шаруашылығы өнімдерінің арнайы импорттық баждары
- ТМД еркін сауда келісімі (CISFTA): Әзірбайжан Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығына (ТМД) кіреді және Ресей, Беларусь және Қазақстан сияқты мүше мемлекеттермен жеңілдікті сауда келісімдері бар. Бұл елдерден импортталатын ауылшаруашылық өнімдері әдетте төменгі тарифтерден пайда көреді немесе астық пен сүт өнімдері сияқты кейбір маңызды тауарларға тарифсіз.
- ТМД-дан тыс елдер: ТМД-дан тыс елдерден, соның ішінде еуропалық және азиялық елдерден алынатын ауыл шаруашылығы өнімдері, әсіресе жемістер, көкөністер және ет сияқты өнімдерге жоғары тарифтерге жиі ұшырайды. Кейбір жағдайларда жергілікті өндірушілерді қорғау үшін бұл тауарларға қосымша 5%-дан 10%-ға дейін қосымша ақы төленеді.
2. Өнеркәсіптік тауарлар
Әзірбайжан өсіп келе жатқан өндіріс, құрылыс және энергетика салаларын қолдау үшін машиналар, шикізат және жабдықтар сияқты көптеген өнеркәсіп тауарларын импорттайды. Өнеркәсіптік тауарларға тарифтік ставкалар қажетті құрал-жабдықтардың қолжетімділігін қамтамасыз ете отырып, отандық өндірісті ынталандыру мақсатында белгіленген.
2.1 Машиналар мен жабдықтар
- Ауыр машиналар (мысалы, крандар, экскаваторлар, бульдозерлер): 10%
- Өнеркәсіптік жабдық (мысалы, генераторлар, компрессорлар): 5%
- Өндірістік құрал-жабдықтар:
- Металл өңдеу станоктары: 7%
- Тамақ өңдеу машиналары: 5%
- Тоқыма өндірісі машиналары: 5%
- Құрылыс жабдықтары:
- Экскаваторлар, крандар және бульдозерлер: 5%-10%
- Цемент араластырғыштар және басқа құрылыс құралдары: 7%
- Энергиямен байланысты жабдық:
- Турбиналар мен генераторлар: 0% (Әзербайжанның энергетикалық секторының өсуіне байланысты)
- Мұнай және газ бұрғылау жабдықтары: 0%
2.2 Автомобильдер және автомобиль бөлшектері
Әзірбайжан көліктер мен автокөлік бөлшектерінің көп бөлігін импорттайды, әсіресе кеңейтілген көлік секторы үшін. Автокөліктер мен автокөлік бөлшектеріне тарифтер тұтынушылар үшін қолжетімділікті сақтай отырып, жергілікті құрастырушыларды қорғау үшін құрылымдалған.
- Жолаушылар көліктері:
- Жаңа көліктер: 15%
- Қолданылған көліктер: 20% (қоршаған орта мен қауіпсіздікке қатысты қосымша шектеулермен)
- Коммерциялық көліктер:
- Жүк көліктері мен автобустар: 10%
- Автокөлік бөлшектері:
- Қозғалтқыштар мен механикалық бөлшектер: 10%
- Шиналар мен тежеу жүйелері: 5%
- Көлік электроникасы (мысалы, жарықтандыру, аудио жүйелер): 5%
2.3 Өнеркәсіптік тауарларға арнайы импорттық баждар
- ТМД елдері үшін преференциялық режим: CISFTA шеңберінде мүше елдерден импортталатын машиналар мен өнеркәсіп тауарлары төмен тарифтерден пайда көреді. Мысалы, Ресейден келетін құрылыс жабдықтары мұнай мен газ сияқты маңызды секторлар үшін кейде 3% немесе 0% төмен тарифтерге тап болуы мүмкін.
- Еуропалық және Азиялық тауарлар: Еуропалық Одақтан және Қытай мен Жапония сияқты Азия елдерінен импортталатын тауарлар Әзірбайжанның отандық өндірісі мен құрастыру секторларын қорғау үшін кейбір өнеркәсіптік тауарларға жоғары тарифтерге (әдетте қосымша 5%-дан 10%-ға дейін) тап болуы мүмкін.
3. Тұрмыстық электроника және тұрмыстық техника
Әзірбайжан тұрмыстық электроника мен тұрмыстық техниканың басым бөлігін Қытай, Оңтүстік Корея және Жапония сияқты елдерден импорттайды. Бұл секторда жергілікті өндірістің жоқтығын ескере отырып, тұтынушыларға қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін тарифтер қалыпты.
3.1 Тұрмыстық электроника
- Смартфондар: 10%
- Ноутбуктер мен планшеттер: 5%-10%
- Теледидар: 15%
- Аудио жабдығы (динамиктер, дыбыстық жүйелер): 10%-15%
- Фотоаппараттар мен фотосуреттер: 10%
3.2 Тұрмыстық техника
- Тоңазытқыштар: 10%
- Кір жуғыш машиналар: 12%
- Микротолқынды пештер: 10%
- Кондиционерлер: 15%
- Ыдыс жуғыш машиналар: 10%
3.3 Электроника мен тұрмыстық техникаға арналған арнайы импорттық баждар
- CISFTA үшін жеңілдік мөлшерлемелері: ТМД елдерінен импортталатын электроника мен аспаптар жиі төмендетілген тарифтерден пайда көреді. Мысалы, Ресейден немесе Беларусьтен әкелінетін тоңазытқыштар мен кір жуғыш машиналарға 5% төмен тарифтер салынуы мүмкін.
- Қытай импорты: Әзірбайжан Қытайдан әртүрлі сауда келісімдері бойынша төмендетілген тарифтермен тұрмыстық электрониканың үлкен көлемін импорттайды. Қытайлық электроника кейбір санаттарда 5% төмен тарифтерге тап болуы мүмкін.
4. Тоқыма, киім және аяқ киім
Әзірбайжан өсіп келе жатқан сән нарығына ие және тоқыма, киім және аяқ киімнің маңызды бөлігін халықаралық жеткізушілерден импорттайды. Бұл ел жергілікті өндірушілерді қорғау үшін әлемдік брендтерге қол жеткізуге мүмкіндік беру үшін бұл тауарларға қалыпты тарифтер енгізеді.
4.1 Киім және киім
- Стандартты киім (мысалы, футболкалар, джинсы): 15%
- Люкс және дизайнерлік брендтер: 20%
- Спорттық киімдер және спорттық киімдер: 10%-15%
4.2 Аяқ киім
- Стандартты аяқ киім: 15%
- Люкс аяқ киім: 20%
- Спорттық аяқ киім және спорттық аяқ киім: 10%-15%
4.3 Тоқыма өнеркәсібінің шикізаттары
- Мақта: 0% (Әзербайжанның күшті отандық мақта өнеркәсібі арқасында)
- Жүн: 0%
- Синтетикалық талшықтар: 10%
4.4 Тоқымаға арналған арнайы импорттық баждар
- ТМД елдері үшін жеңілдікті тарифтер: ТМД-ға мүше мемлекеттерден әкелінетін тоқыма бұйымдары, киім-кешек және аяқ киімге төмен тарифтер қолданылады. Мысалы, Өзбекстан мен Қазақстан сияқты көршілес ТМД елдерінің мақта өнімдері баж салығынан босатылса, басқа киім-кешек тауарлары төмендетілген мөлшерлемелерді пайдаланады.
- Еуропадан сәнді импорт: Еуропа елдерінен әкелінетін дизайнерлік және сәнді киімдер көбінесе жоғары тарифтерге тап болады, кейбір сәнді заттарға 25% дейін тарифтер қолданылады.
5. Фармацевтика және медициналық техника
Дамып келе жатқан денсаулық сақтау саласын қолдау үшін Әзірбайжан дәрі-дәрмек пен медициналық жабдықтардың айтарлықтай көлемін импорттайды. Халықтың медициналық көмекке қолжетімділігін қамтамасыз ету үшін бұл өнімдерге әдетте төмен тарифтер қойылады.
5.1 Фармацевтикалық өнімдер
- Дәрілік заттар (генерикалық және фирмалық): 0%-5%
- Вакциналар: 0% (қоғамдық денсаулық сақтау қажеттілігіне байланысты тарифтерден босатылған)
- Қоспалар мен витаминдер: 5%-10%
5.2 Медициналық құрал-жабдықтар
- Диагностикалық жабдық (рентген, МРТ аппараттары): 5%
- Хирургиялық құралдар: 5%
- Аурухана жабдықтары (төсек, бақылау құрылғылары): 7%
5.3 Медициналық бұйымдарға арнайы импорттық баждар
- Қоғамдық денсаулық сақтау бастамалары: Қоғамдық денсаулық сақтау саласындағы төтенше жағдайлар туындаған жағдайда, Әзірбайжан жеке қорғаныс құралдары (ЖҚҚ), желдеткіштер және басқа да маңызды медициналық құрылғылар сияқты маңызды медициналық құралдарға тарифтерден бас тартуы немесе төмендетуі мүмкін.
- CISFTA артықшылықтары: ТМД елдерінен әкелінетін медициналық өнімдерге жиі төмендетілген тарифтер қолданылады, кейде маңызды дәрі-дәрмектер мен диагностикалық құралдар үшін 0%-ға дейін төмен.
6. Алкоголь, темекі және сәнді тауарлар
Алкоголь, темекі және сәнді тауарлар Әзербайжанда маңызды емес сипатына байланысты ең жоғары тарифтердің кейбіріне жатады. Бұл тарифтер мемлекеттік кіріс көзі ретінде де, тұтынуды реттеу құралы ретінде де қызмет етеді.
6.1 Алкогольді сусындар
- Сыра мен шарап: 15%
- Спирттер (виски, арақ, ром): 20%
- Алкогольсіз сусындар: 10%
6.2 Темекі өнімдері
- Темекі: 20%
- Сигаралар: 15%
- Басқа темекі өнімдері (мысалы, құбырлы темекі, шайнайтын темекі): 15%
6.3 Люкс тауарлары
- Зергерлік бұйымдар мен асыл металдар: 20%-25%
- Дизайнерлік сөмкелер мен аксессуарлар: 20%-25%
- Жоғары сапалы электроника (мысалы, сәнді смартфондар): 15%
6.4 Люкс тауарлары үшін арнайы импорттық баждар
- Еуропалық импорт: Еуропадан әкелінетін жоғары сапалы сән, зергерлік бұйымдар және электроника сияқты сәнді заттар жиі жоғары тарифтерге тап болады, кейбір санаттарға 25% дейін тарифтер қолданылады.
- ТМД-дан тыс елдерден алынған темекі және алкоголь: ТМД-дан тыс елдерден әкелінетін темекі мен алкогольге ТМД елдерінен әкелінетіндерге қарағанда жоғары тарифтер қойылады, бұл маңызды емес тауарларды реттеу үшін қосымша үстеме ақылар.
Әзірбайжан туралы ел фактілері
- Ресми атауы: Әзірбайжан Республикасы
- Астанасы: Баку
- Ең үлкен үш қала:
- Баку
- Гянджа
- Сумгайит
- Жан басына шаққандағы кіріс: шамамен. $5 300 АҚШ доллары (2023 жылғы бағалау)
- Халық саны: шамамен. 10,2 миллион (2023 жылғы бағалау)
- Ресми тілі: әзірбайжан тілі
- Валюта: Әзірбайжан манаты (AZN)
- Орналасқан жері: Шығыс Еуропа мен Батыс Азияның қиылысында орналасқан, шығысында Каспий теңізімен, солтүстігінде Ресеймен, солтүстік-батыста Грузиямен, батысында Армениямен, оңтүстігінде Иранмен шектеседі.
Әзірбайжан географиясы
Әзірбайжан Оңтүстік Кавказ аймағында орналасқан, шамамен 86 600 шаршы шақырым аумақты алып жатыр. Ол өзінің алуан түрлі ландшафттарымен, соның ішінде таулармен, жазықтармен және Каспий теңізінің жағалауындағы аймақтарымен танымал. Ел табиғи ресурстарға, әсіресе оның экономикасында орталық рөл атқаратын мұнай мен табиғи газға бай.
- Тау жоталары: Үлкен және Кіші Кавказ тау жоталары елдің солтүстік және батыс бөлігінде басым, ең биік шыңы Базардузу тауы 4466 метрді құрайды.
- Каспий теңізі: Әзірбайжанның шығыс шекарасы Каспий теңізінің бойында орналасқан, әлемдегі ең үлкен ішкі су қоймасы, оның мұнай мен газ экспорты үшін өте маңызды.
- Климаты: Әзірбайжанда жазық жерлерде жартылай құрғақтан таулардағы альпіге дейін әртүрлі климаттар бар. Елдің әртүрлі географиясы ауылшаруашылық қызметінің кең ауқымын қолдайды.
Әзірбайжан экономикасы және негізгі салалар
Әзірбайжанның шикізатқа негізделген экономикасы бар, ол мұнай мен табиғи газ экспортына қатты тәуелді. Дегенмен, үкімет ауыл шаруашылығы, туризм және өңдеу өнеркәсібі сияқты шикізаттық емес секторларды ілгерілету арқылы экономиканы әртараптандыруға күш салуда.
1. Мұнай және газ өнеркәсібі
- Әзірбайжан – Каспий теңізіндегі орасан қорлары бар әлемдегі ең ірі мұнай және табиғи газ өндірушілердің бірі. Энергетика саласы елдің жалпы ішкі өнімі мен экспортының айтарлықтай бөлігін құрайды.
- Экспорт: Мұнай мен газ экспорты, әсіресе Баку-Тбилиси-Джейхан (БТД) құбыры сияқты құбырлар арқылы Әзірбайжан экономикасының орталық бөлігі болып табылады.
2. Ауыл шаруашылығы
- Ауыл шаруашылығы Әзірбайжан экономикасында маңызды рөл атқарады, халықтың үлкен бөлігін жұмыспен қамтамасыз етеді. Елде бидай, мақта, шай, жеміс-жидек сияқты әртүрлі ауылшаруашылық дақылдары өндіріледі.
- Экспорт: Жемістер, көкөністер және мақта сияқты ауыл шаруашылығы өнімдері негізгі экспорт болып табылады.
3. Туризм
- Әзірбайжанның бай мәдени мұрасы, заманауи инфрақұрылымы және табиғи сұлулығы оны дамып келе жатқан туристік бағытқа айналдырады. Ел астанасы Баку мәдени туризмнің орталығы болып табылады, ал елдің таулы аймақтары табиғат әуесқойларын тартады.
4. Өндіріс
- Әзірбайжанның өнеркәсіптік базасы тоқыма өнеркәсібі, тамақ өңдеу және химия салаларын қамтиды. Үкімет сонымен қатар тарифтерді қорғау және инвестицияны ынталандыру арқылы жергілікті өндірісті ілгерілету үшін жұмыс істеуде.
