عراق، واقع در قلب خاورمیانه، اقتصادی در حال توسعه دارد که به شدت به واردات کالاهای مصرفی، مواد اولیه و تجهیزات صنعتی وابسته است. سیاست‌های تجاری و گمرکی عراق تحت تأثیر عضویت آن در سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان تجارت جهانی (WTO) و توافق‌نامه‌های تجاری با شرکای منطقه‌ای قرار دارد. تعرفه‌های گمرکی این کشور بر اساس سیستم طبقه‌بندی هماهنگ (HS) است که نرخ‌های آن بسته به نوع کالا، کشور مبدا و توافق‌نامه‌های تجاری مربوطه متفاوت است.
اقتصاد عراق عمدتاً توسط بخش نفت هدایت می‌شود، اما تلاش‌هایی برای تنوع‌بخشی به اقتصاد از طریق تشویق تجارت، سرمایه‌گذاری‌های خارجی و صنایع داخلی در حال انجام است. تعرفه‌ها و عوارض گمرکی نقش کلیدی در مدیریت واردات و حمایت از صنایع محلی، به‌ویژه در بخش‌هایی مانند کشاورزی، تولید و انرژی، ایفا می‌کنند.
ساختار تعرفه در عراق
نظام تعرفه‌ای عراق بر اساس قانون تعرفه گمرکی ساختار یافته است که شامل نرخ‌های تعرفه‌ای مختلفی بسته به نوع محصول وارداتی می‌شود. دسته‌های اصلی نرخ‌های تعرفه عبارتند از:
- ۰٪ تا ۵٪: کالاهای اساسی مانند دارو، اقلام غذایی اساسی و مواد اولیه.
- ۱۰٪ تا ۲۰٪: کالاهای واسطه‌ای، محصولات نیمه‌ساخته و کالاهای سرمایه‌ای.
- ۲۰٪ تا ۴۰٪: کالاهای مصرفی و اقلام لوکس.
علاوه بر عوارض واردات، محصولات ممکن است مشمول موارد زیر نیز باشند:
- مالیات بر ارزش افزوده (VAT): اگرچه عراق در حال حاضر مالیات بر ارزش افزوده اعمال نمی‌کند، اما ممکن است در آینده برای گسترش پایه مالیاتی خود، معرفی آن را در نظر بگیرد.
- عوارض گمرکی: برای کالاهای خاص مانند دخانیات، الکل و فرآورده‌های نفتی اعمال می‌شود.
- هزینه‌های خدمات گمرکی: ممکن است هزینه‌های اضافی برای پوشش هزینه‌های اداری و ترخیص گمرکی اعمال شود.
تعرفه‌های عراق همچنین بر اساس توافق‌نامه‌های بین‌المللی مانند منطقه تجارت آزاد اعراب (GAFTA) و سیستم عمومی ترجیحات (GSP) که امکان رفتار ترجیحی با واردات از کشورهای خاص را فراهم می‌کنند، متفاوت است.
نرخ‌های تعرفه بر اساس دسته‌بندی محصولات
۱. محصولات کشاورزی و مواد غذایی
عراق برای تأمین تقاضای داخلی به شدت به واردات مواد غذایی وابسته است، زیرا تولید کشاورزی محلی به دلیل سال‌ها جنگ و چالش‌های زیست‌محیطی مختل شده است. دولت برای حمایت از تولیدکنندگان محلی، بر برخی از واردات کشاورزی تعرفه اعمال می‌کند.
۱.۱ غلات و حبوبات
- برنج: واردات برنج، که یک غذای اصلی است، عموماً مشمول مالیات ۵٪ می‌شود.
- گندم و جو: تعرفه واردات گندم و جو، که مواد اولیه ضروری محسوب می‌شوند، از ۵ تا ۱۰ درصد متغیر است.
- غلات فرآوری شده (آرد، ماکارونی و غیره): تعرفه غلات فرآوری شده بسته به سطح فرآوری بین 10 تا 15 درصد متغیر است.
عوارض ویژه واردات:
- برنج از کشورهای عربی: طبق GAFTA ، واردات برنج از سایر کشورهای عربی ممکن است از کاهش تعرفه‌ها یا دسترسی بدون عوارض گمرکی بهره‌مند شود.
- برنج از کشورهای غیر ترجیحی: ممکن است مشمول تعرفه‌های بالاتر یا عوارض اضافی برای حمایت از کشاورزان محلی باشد.
۱.۲ محصولات لبنی
- شیر: واردات شیر، چه تازه و چه پودر شیر، مشمول تعرفه ۱۰ درصدی است.
- پنیر و کره: پنیر و کره وارداتی بسته به نوع و فرآوری، با تعرفه ۱۵ تا ۲۰ درصد مواجه هستند.
- ماست و سایر محصولات لبنی: واردات ماست و محصولات لبنی مشابه مشمول مالیات ۱۰ تا ۲۰ درصدی است.
عوارض ویژه واردات:
- محصولات لبنی از کشورهای عربی: واردات لبنیات از کشورهای عربی ممکن است تحت توافق‌نامه‌های GAFTA از تعرفه‌های کاهش یافته یا صفر برخوردار باشد.
۱.۳ گوشت و مرغ
- گوشت گاو، بره و بز: واردات گوشت با تعرفه ۲۰ درصدی مواجه است و تعرفه گوشت‌های فرآوری شده بالاتر است.
- طیور: واردات طیور، از جمله مرغ و بوقلمون، مشمول تعرفه 20 درصدی است.
- گوشت‌های فرآوری‌شده: محصولات گوشتی فرآوری‌شده مانند سوسیس و کالباس با تعرفه‌های ۲۰ تا ۳۵ درصدی مواجه هستند.
شرایط ویژه واردات:
- گوشت منجمد: گوشت منجمد ممکن است با مقررات سختگیرانه‌تری برای واردات، از جمله بررسی‌های بهداشتی و ایمنی، و همچنین تعرفه‌های بالاتر برای محافظت از تولید محلی مواجه شود.
۱.۴ میوه‌ها و سبزیجات
- میوه‌های تازه: میوه‌های تازه مانند سیب، موز و پرتقال بسته به نوع و فصل، از 10 تا 20 درصد مالیات می‌گیرند.
- سبزیجات (تازه و منجمد): سبزیجات تازه و منجمد معمولاً مشمول مالیات ۱۰ تا ۱۵ درصدی هستند.
- میوه‌ها و سبزیجات فرآوری‌شده: میوه‌ها و سبزیجات کنسرو شده یا منجمد با تعرفه‌های ۱۵ تا ۲۵ درصدی مواجه هستند.
عوارض ویژه واردات:
- میوه‌ها و سبزیجات از کشورهای عربی: طبق GAFTA ، میوه‌ها و سبزیجات از کشورهای عربی ممکن است از کاهش تعرفه‌ها یا دسترسی بدون عوارض گمرکی بهره‌مند شوند.
۲. کالاهای تولیدی
کالاهای تولیدی بخش قابل توجهی از واردات عراق را تشکیل می‌دهند، به ویژه منسوجات، ماشین‌آلات، لوازم الکترونیکی و وسایل نقلیه. این کشور در تلاش بوده است تا تولید داخلی را تشویق کند، در حالی که همچنان برای تأمین تقاضا به واردات متکی است.
۲.۱ منسوجات و پوشاک
- پنبه خام: واردات پنبه خام برای تولید نساجی مشمول مالیات ۵٪ است.
- منسوجات و پوشاک (پنبه‌ای، مصنوعی): منسوجات و پوشاک تکمیل‌شده معمولاً بسته به جنس و منشأ، مشمول مالیات ۱۵ تا ۲۵ درصد می‌شوند.
- کفش: کفش‌های وارداتی بسته به نوع (چرم، مصنوعی و غیره) مشمول تعرفه‌های ۲۰ تا ۳۵ درصدی هستند.
عوارض ویژه واردات:
- محصولات نساجی از کشورهای عربی: پوشاک و منسوجات از کشورهای عربی ممکن است واجد شرایط کاهش تعرفه‌ها تحت GAFTA باشند.
- منسوجات از کشورهای غیرترجیحی: ممکن است تعرفه‌های بالاتری برای حمایت از صنایع محلی، به ویژه برای محصولات کشورهایی که توافق‌نامه‌های تجاری ندارند، اعمال شود.
۲.۲ ماشین‌آلات و الکترونیک
- ماشین‌آلات صنعتی: ماشین‌آلات برای اهداف کشاورزی، ساختمانی یا تولیدی ، بسته به طبقه‌بندی تجهیزات به عنوان کالاهای سرمایه‌ای، مشمول مالیات ۵٪ تا ۱۰٪ می‌شوند.
- لوازم الکترونیکی مصرفی (تلویزیون، رادیو و غیره): لوازم الکترونیکی مصرفی مانند تلویزیون، رادیو و تلفن همراه با تعرفه‌های ۱۰ تا ۲۰ درصدی مواجه هستند.
- کامپیوتر و لوازم جانبی: کامپیوترها، چاپگرها و لوازم جانبی مرتبط معمولاً مشمول مالیات ۵٪ می‌شوند و مالیات بر ارزش افزوده جداگانه اعمال می‌شود.
شرایط ویژه واردات:
- لوازم الکترونیکی از کشورهای غیر ترجیحی: بسته به کشور مبدا، ممکن است تعرفه‌های بالاتر یا محدودیت‌های وارداتی اعمال شود.
۲.۳ خودرو و قطعات خودرو
- خودروهای سواری: خودروهای سواری وارداتی بسته به حجم موتور و درجه لوکس بودن، مشمول تعرفه‌هایی از ۲۵ تا ۳۵ درصد هستند.
- کامیون‌ها و وسایل نقلیه تجاری: وسایل نقلیه تجاری مانند کامیون‌ها معمولاً بسته به اندازه و ظرفیت موتور، مشمول مالیات ۱۰ تا ۱۵ درصدی هستند.
- قطعات خودرو: واردات قطعات خودرو، شامل موتور و لوازم جانبی، بسته به طبقه‌بندی آنها، مشمول تعرفه‌های ۱۰ تا ۲۰ درصدی است.
عوارض ویژه واردات:
- خودروهای لوکس: تعرفه‌های بالاتر برای خودروهای لوکس و گران‌قیمت، به‌ویژه خودروهایی با موتورهای بزرگ، اعمال می‌شود.
- خودروهای دست دوم: عراق محدودیت‌هایی را برای واردات خودروهای دست دوم اعمال می‌کند، از جمله تعرفه‌های بالاتر برای تشویق خرید مدل‌های جدید.
۳. محصولات شیمیایی
محصولات شیمیایی برای بخش‌های صنعتی، کشاورزی و مراقبت‌های بهداشتی عراق حیاتی هستند. نرخ تعرفه واردات مواد شیمیایی بسته به نوع محصول و کاربرد مورد نظر آن متفاوت است.
۳.۱ داروسازی
- داروها: داروهای ضروری معمولاً مشمول تعرفه ۰٪ هستند و این امر تضمین می‌کند که محصولات مراقبت‌های بهداشتی مقرون به صرفه و در دسترس باشند.
- داروهای غیرضروری: واردات داروهای غیرضروری، از جمله ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی، با تعرفه‌های ۵ تا ۱۰ درصدی مواجه است.
عوارض ویژه واردات:
- داروهای کشورهای عربی: طبق GAFTA ، واردات دارو از کشورهای عربی ممکن است از تعرفه‌های کاهش یافته یا صفر بهره‌مند شوند.
۳.۲ پلاستیک‌ها و پلیمرها
- مواد پلاستیکی خام: واردات مواد پلاستیکی خام مورد استفاده در تولید، مشمول مالیات ۵ تا ۱۰ درصدی است.
- محصولات پلاستیکی نهایی: کالاهای پلاستیکی نهایی مانند مواد بسته‌بندی، ظروف و محصولات مصرفی مشمول تعرفه‌های ۱۵ تا ۲۰ درصدی هستند.
عوارض ویژه واردات:
- محصولات پلاستیکی از کشورهای غیر ترجیحی: ممکن است تعرفه‌های بالاتری برای محصولات پلاستیکی وارداتی از کشورهایی که توافق‌نامه‌های تجارت ترجیحی ندارند، اعمال شود.
۴. محصولات چوبی و کاغذی
عراق مقدار قابل توجهی از محصولات چوبی و کاغذی را برای صنایع ساختمانی، چاپ و بسته‌بندی خود وارد می‌کند.
۴.۱ الوار و چوب
- چوب خام: واردات چوب و الوار خام بسته به نوع و سطح فرآوری، با تعرفه ۵ تا ۱۰ درصد مواجه است.
- چوب فرآوری شده: واردات محصولات چوبی فرآوری شده، مانند تخته سه لا و تخته خرده چوب، مشمول تعرفه های 15 تا 20 درصدی است.
۴.۲ کاغذ و مقوا
- کاغذ روزنامه و کاغذ بدون پوشش: واردات کاغذ روزنامه و کاغذ بدون پوشش مورد استفاده در صنعت چاپ و نشر مشمول مالیات ۵٪ است.
- کاغذ روکش‌دار: واردات محصولات کاغذی روکش‌دار و براق با تعرفه ۱۰ درصدی مواجه است.
- مواد بسته‌بندی: مقوا و سایر مواد بسته‌بندی ، بسته به طبقه‌بندی و کاربرد نهایی آنها، مشمول تعرفه‌های ۱۰ تا ۱۵ درصدی هستند.
۵. فلزات و محصولات فلزی
عراق انواع فلزات و محصولات فلزی را برای پشتیبانی از بخش‌های ساختمانی و صنعتی خود، به ویژه در زمانی که این کشور در حال بازسازی و توسعه است، وارد می‌کند.
۵.۱ آهن و فولاد
- فولاد خام: واردات فولاد خام که در ساخت و ساز و تولید مورد استفاده قرار می‌گیرد، بسته به طبقه‌بندی، مشمول ۵ تا ۱۰ درصد تعرفه است.
- محصولات فولادی نهایی: میله‌های فولادی، تیرآهن‌ها، لوله‌ها و سایر محصولات فولادی نهایی مشمول مالیات 10 تا 20 درصد هستند.
۵.۲ آلومینیوم
- آلومینیوم خام: واردات آلومینیوم خام عموماً مشمول ۵٪ تعرفه است.
- محصولات آلومینیومی: محصولات نهایی آلومینیومی، شامل ورق، قوطی و کالاهای مصرفی، با تعرفه‌های ۱۰ تا ۱۵ درصدی مواجه هستند.
عوارض ویژه واردات:
- فلزات از کشورهای غیرترجیحی: عراق ممکن است عوارض یا تعرفه‌های اضافی بر محصولات فلزی از کشورهایی که توافق‌نامه‌های تجارت ترجیحی ندارند، اعمال کند.
۶. محصولات انرژی‌زا
اقتصاد عراق به شدت به بخش انرژی خود، به ویژه نفت، وابسته است. با این حال، این کشور برای تأمین تقاضای داخلی، به ویژه در بخش‌های پالایش و تولید انرژی، محصولات انرژی را نیز وارد می‌کند.
۶.۱ سوخت‌های فسیلی
- نفت خام: عراق به عنوان یک تولیدکننده بزرگ نفت، معمولاً نفت خام وارد نمی‌کند. با این حال، در صورت لزوم واردات، احتمالاً معاف از عوارض خواهد بود.
- فرآورده‌های نفتی تصفیه‌شده: بنزین، گازوئیل و سایر فرآورده‌های نفتی تصفیه‌شده مشمول ۵ تا ۱۰ درصد تعرفه به همراه عوارض گمرکی هستند.
- گاز طبیعی: واردات گاز طبیعی بسته به نوع مصرف، مشمول ۵٪ تعرفه است.
۶.۲ تجهیزات انرژی تجدیدپذیر
- پنل‌های خورشیدی: برای ترویج انرژی تجدیدپذیر، واردات تجهیزات انرژی خورشیدی مشمول تعرفه‌های 0٪ است که نشان‌دهنده علاقه عراق به راه‌حل‌های انرژی پاک است.
- توربین‌های بادی: تجهیزات انرژی بادی عموماً معاف از عوارض گمرکی یا مشمول حداقل تعرفه‌ها هستند، زیرا عراق به دنبال تنوع بخشیدن به ترکیب انرژی خود است.
عوارض ویژه واردات بر اساس کشور
1. منطقه تجارت آزاد عرب (GAFTA)
عراق عضو منطقه تجارت آزاد بزرگ عربی (GAFTA) است که تجارت بدون عوارض گمرکی اکثر کالاها را بین کشورهای عربی امکان‌پذیر می‌سازد. محصولاتی مانند مواد غذایی، منسوجات و کالاهای صنعتی وارداتی از سایر کشورهای عربی ممکن است از تعرفه‌ها معاف باشند، مشروط بر اینکه الزامات قوانین مبدا را رعایت کنند.
۲. اتحادیه اروپا (EU)
عراق و اتحادیه اروپا یک توافقنامه مشارکت و همکاری (PCA) امضا کرده‌اند که هدف آن تقویت روابط تجاری بین دو منطقه است. اگرچه عراق توافقنامه تجارت آزاد با اتحادیه اروپا ندارد، اما برخی از محصولات اتحادیه اروپا ممکن است تحت این همکاری از کاهش تعرفه‌ها یا امتیازات ترجیحی بهره‌مند شوند.
۳. ایالات متحده
ایالات متحده یکی از شرکای تجاری کلیدی عراق است. اگرچه هیچ توافقنامه تجارت آزاد رسمی بین دو کشور وجود ندارد، اما برخی از کالاهای آمریکایی ممکن است تعرفه‌های ترجیحی دریافت کنند ، به‌ویژه کالاهای مربوط به زیرساخت‌ها، دفاع و فناوری.
۴. چین
چین یکی از تأمین‌کنندگان اصلی کالا به عراق، به‌ویژه در زمینه لوازم الکترونیکی، ماشین‌آلات و محصولات مصرفی است. واردات از چین مشمول نرخ‌های تعرفه استاندارد است، اگرچه برخی از اقلام ممکن است طبق توافق‌نامه‌های دوجانبه بین دو کشور واجد شرایط کاهش تعرفه باشند.
۵. کشورهای در حال توسعه
عراق در سیستم عمومی ترجیحات (GSP) شرکت می‌کند که امکان کاهش تعرفه‌ها برای کالاهای وارداتی از کشورهای در حال توسعه، به ویژه برای کالاهای اساسی مانند منسوجات، محصولات غذایی و مواد اولیه را فراهم می‌کند.
اطلاعات کشور: عراق
- نام رسمی: جمهوری عراق (جمهوریه العراق)
- پایتخت: بغداد
- بزرگترین شهرها:
- بغداد
- بصره
- موصل
- درآمد سرانه: 5000 دلار (برآورد 2023)
- جمعیت: ۴۴ میلیون نفر (تخمین ۲۰۲۳)
- زبان رسمی: عربی (کردی نیز زبان رسمی در اقلیم کردستان است)
- واحد پول: دینار عراق (IQD)
- موقعیت: خاورمیانه، هم‌مرز با ترکیه، ایران، کویت، عربستان سعودی، اردن و سوریه.
جغرافیا، اقتصاد و صنایع عمده
جغرافیا
عراق در خاورمیانه واقع شده است و موقعیتی استراتژیک دارد که جهان عرب را با ترکیه و ایران پیوند می‌دهد. این کشور دارای چشم‌انداز متنوعی است که شامل بیابان‌های وسیع ، دره‌های رودخانه‌های دجله و فرات و دشت‌های حاصلخیز می‌شود. رودخانه‌های عراق از نظر تاریخی از کشاورزی حمایت کرده‌اند، اگرچه این کشور با چالش‌هایی مربوط به کمبود آب و بیابان‌زایی روبرو است.
موقعیت عراق در نزدیکی خلیج فارس، دسترسی به مسیرهای مهم تجارت دریایی را برای آن فراهم می‌کند. این کشور همچنین با چندین بازیگر کلیدی منطقه‌ای مرزهای زمینی مشترک دارد و به همین دلیل به قطب مهمی برای تجارت و صادرات انرژی تبدیل شده است.
اقتصاد
اقتصاد عراق به شدت به بخش نفت وابسته است که تقریباً ۹۰٪ از درآمد دولت و ۸۰٪ از صادرات را تشکیل می‌دهد. این کشور برخی از بزرگترین ذخایر اثبات شده نفت و گاز طبیعی جهان را در اختیار دارد. با وجود ثروت منابع طبیعی، عراق با چالش‌های اقتصادی قابل توجهی از جمله نیاز به تنوع‌بخشی به اقتصاد و کاهش وابستگی به نفت، بازسازی زیرساخت‌ها و بهبود حکومتداری مواجه است.
کشاورزی نیز بخش مهمی در عراق است، به ویژه در مناطقی که در امتداد رودخانه‌های دجله و فرات قرار دارند و تولید گندم، جو، خرما و برنج رایج است. با این حال، بخش کشاورزی به دلیل درگیری، کمبود آب و شیوه‌های کشاورزی منسوخ با مشکل مواجه شده است.
تلاش‌هایی برای احیای بخش صنعت عراق ، به ویژه از طریق سرمایه‌گذاری در تولید ، ساخت و ساز و انرژی‌های تجدیدپذیر ، در حال انجام است.
صنایع عمده
- نفت و گاز: صنعت نفت عراق ستون فقرات اقتصاد این کشور است و میادین اصلی آن در بصره و کرکوک واقع شده‌اند. این کشور یکی از بازیگران کلیدی در اوپک است و از طریق بنادر جنوبی خود ظرفیت صادرات قابل توجهی دارد.
- کشاورزی: بخش بزرگی از جمعیت عراق در بخش کشاورزی مشغول به کار هستند، اگرچه درصد نسبتاً کمی از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهند. این بخش بر محصولات اساسی مانند گندم ، جو ، خرما و برنج متمرکز است.
- ساخت و ساز و زیرساخت: عراق پس از سال‌ها جنگ، در حال بازسازی است و پروژه‌های زیرساختی بزرگی با هدف بازسازی جاده‌ها ، مدارس ، بیمارستان‌ها و مسکن در حال انجام است.
- تولید: بخش تولید با سرمایه‌گذاری در سیمان ، منسوجات و داروسازی در حال رشد است.
- انرژی: عراق علاوه بر نفت و گاز، در حال بررسی گزینه‌های انرژی تجدیدپذیر ، از جمله انرژی خورشیدی و بادی، برای تنوع بخشیدن به منابع انرژی خود و رفع کمبود برق است.