Güney Afrika’da denize kıyısı olmayan bir ülke olan Zambiya, makine ve araçlardan gıda ürünlerine ve tüketim mallarına kadar uzanan mallar için ithalata önemli ölçüde bağımlı olan gelişmekte olan bir ekonomiye sahiptir. Ticaret stratejisinin bir parçası olarak Zambiya, ülkeye mal akışını düzenlemek, yerel endüstrileri korumak ve hükümet için gelir elde etmek amacıyla yapılandırılmış bir ithalat tarifesi sistemi kurmuştur. Bu tarifeler, Zambiya gümrük çerçevesinde önemli bir araçtır ve ticaret akışlarını kontrol etmek, yerel üretimi teşvik etmek ve uluslararası anlaşmalarla uyumlu hale getirmek için kullanılır.
Zambiya’nın Gümrük Tarife Yapısı
Zambiya’nın gümrük tarifesi sistemi, malların ithalatıyla ilişkili kuralları ve düzenlemeleri uygulayan Zambiya Gelir İdaresi (ZRA) tarafından yönetilir. İthal mallara uygulanan gümrük vergileri genellikle malların değerine göre hesaplanır (ad valorem tarifeleri), ancak bazı durumlarda ağırlığa, hacme veya miktara dayalı özel vergiler uygulanabilir. Zambiya’nın tarife yapısı, Doğu ve Güney Afrika Ortak Pazarı (COMESA) ticaret anlaşmaları ve Dünya Ticaret Örgütü (WTO) taahhütleriyle uyumludur ve belirli bölgelerden ve ülkelerden ithal edilen mallar için tercihli tarifelere izin verir.
Tarife sistemi, Zambiya ekonomisinin çeşitlendirilmesini teşvik ederken yerel endüstrileri korumak için yapılandırılmıştır. Zambiya bölgesel ticaret anlaşmalarının bir üyesi olduğundan, bazı ürünler Zambiya ile ihracatçı ülke arasındaki ticaret ilişkisine bağlı olarak azaltılmış tarifelerden faydalanabilir.
Uyumlu Sistem (HS) Kod Sınıflandırması
Zambiya, malların sınıflandırılması için uluslararası Uyumlu Sistem (HS) Koduna uymaktadır; bu, gümrükte ürünleri kategorize etmek için küresel olarak tanınan bir sistemdir. HS Kodu, ZRA ve diğer paydaşların ithalatlar için geçerli tarifeleri belirlemesine olanak tanır ve vergilerin farklı ürün kategorilerinde tutarlı bir şekilde uygulanmasını sağlar. HS Kodu, her biri tarım ürünleri, makineler, kimyasallar, tekstiller ve araçlar gibi farklı mal türlerini temsil eden 21 bölüme ayrılmış 1.200’den fazla altı haneli ürün kategorisinden oluşur.
Genel İthalat Vergileri
Zambiya’daki genel ithalat vergileri ürün kategorisine göre uygulanır. Bu vergiler yerel endüstriyi desteklemek, küçük ölçekli işletmeleri korumak ve hükümet için gelir elde etmek için tasarlanmıştır. Aşağıda temel ürün kategorilerinin ve ilgili genel tarife oranlarının bir özeti verilmiştir:
- Tarım Ürünleri: %10 – %40
- Meyve, sebze, tahıl, et ve süt ürünleri gibi tarım ürünleri genellikle orta ila yüksek ithalat vergilerine tabidir. Zambiya’nın tarım sektörü potansiyeline kıyasla az gelişmiştir ve daha yüksek tarifeler yerel çiftçileri yabancı rekabetten korumaya yardımcı olur.
- Makine ve Endüstriyel Ekipmanlar: 0% – 15%
- İnşaat makineleri, tarım aletleri ve üretim ekipmanları da dahil olmak üzere makine ve endüstriyel ekipmanlar genellikle düşük tarifelere tabidir. Zambiya endüstriyel ve altyapı kapasitesini artırmayı amaçladığından, bu ürünlerin daha düşük oranlarda ithalatını teşvik etme çabaları vardır.
- Otomobiller ve Taşıtlar: %15 – %25
- Binek otomobiller, kamyonlar ve motosikletler dahil olmak üzere ithal edilen araçlar nispeten daha yüksek ithalat vergilerine tabidir. Hükümet lüks araçlara daha yüksek tarifeler uygular ancak COMESA üye ülkelerinde üretilen araçlar için indirimli tarifeler sunar.
- Tekstil, Giyim ve Ayakkabı: %10 – %30
- İthal tekstil ve giyim ürünleri, Zambiya’nın yeni tekstil ve giyim endüstrisini korumak için tasarlanmış orta ila yüksek tarifelerle karşı karşıyadır. Benzer şekilde, ithal ayakkabılar, özellikle ASEAN dışı ürünler, bu aralıktaki vergilere tabidir.
- Kimyasallar ve İlaçlar: %5 – %20
- Bazı kimyasallar, özellikle tarım ve imalatta kullanılanlar ile ilaçlar için nispeten düşük gümrük vergileri uygulanırken, bazı özel kimyasallar kullanım amaçlarına bağlı olarak daha yüksek gümrük vergileriyle karşı karşıya kalabiliyor.
- Elektronik ve Ev Aletleri: %5 – %25
- Televizyon, cep telefonu ve buzdolabı gibi ithal elektronik ve ev aletleri için orta düzeyde tarifeler uygulanabilir. Zambiya’nın elektronik endüstrisi gelişmenin erken aşamalarındadır ve yabancı elektronik ürünlere uygulanan vergiler yerel üretimi teşvik etmeye yardımcı olur.
Belirli Ülkelerden Gelen Bazı Ürünlere Yönelik Özel İthalat Vergileri
Zambiya’nın ticaret politikası, COMESA bölgesi ve Güney Afrika Kalkınma Topluluğu (SADC) içinde daha güçlü ticaret ilişkileri teşvik etmek amacıyla, bölgesel ticaret anlaşmaları kapsamında belirli ülkelere tercihli tarifeler sunmaktadır.
- COMESA (Doğu ve Güney Afrika Ortak Pazarı):
- Zambiya’nın COMESA üyeliği, Kenya, Zimbabve ve Etiyopya gibi diğer COMESA ülkelerinden ithal edilen mallar için tercihli tarifelere izin verir. COMESA üyeleri genellikle belirli mal kategorileri, özellikle tarım ürünleri, makineler ve hammaddeler için daha düşük ithalat vergilerinden veya vergi muafiyetlerinden yararlanır.
- SADC (Güney Afrika Kalkınma Topluluğu):
- Zambiya, SADC üyeliğinin bir parçası olarak Güney Afrika, Botsvana ve Tanzanya gibi diğer SADC ülkelerinden ithalatlarda azaltılmış tarifelerden yararlanır. Bu ülkelerden gelen ürünler genellikle SADC Serbest Ticaret Alanı (FTA) kapsamında daha düşük ithalat vergilerine hak kazanır.
- Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ):
- Zambiya’nın bir DTÖ üyesi olarak taahhütleri arasında uluslararası ticaret düzenlemelerine uymak ve üyelere en çok kayrılan ülke (MFN) muamelesi sunmak yer alır. Bu nedenle, tercihli olmayan ülkelerden yapılan ithalatlar hala tarifelere tabi olabilir ancak küresel tarife indirimi taahhütlerinden faydalanabilir.
- Çin:
- Zambiya’nın en büyük ticaret ortaklarından biri olan Çin, ikili anlaşmalar yoluyla tercihli tarifeler sunabilir. Zambiya, özellikle inşaat malzemeleri, elektronik ve makine ithalatında Çin ile güçlü bir ticaret ilişkisine sahiptir. Çin’den gelen mallar belirli koşullar altında uygun tarifelerden faydalanabilir.
Muafiyetler ve Özel Rejimler
Zambiya’nın gümrük sistemi, yabancı yatırımı teşvik etmek ve endüstriyel gelişimi desteklemek için tasarlanmış bir dizi muafiyet ve özel rejim içerir. Bu muafiyetler belirli ithalat türleri ve belirli koşullar için geçerlidir:
- Diplomatik İthalat: Diplomatik misyonlar veya uluslararası kuruluşlar tarafından ithal edilen mallar, ticari olmayan amaçlarla ithal edildiği için genellikle ithalat vergilerinden muaftır.
- Yatırım Projeleri için Sermaye Ekipmanı: Yeni yatırım projeleri için makine ve ekipman gibi sermaye mallarının ithalatı, gümrük muafiyetleri veya indirimleri için uygun olabilir. Bu, özellikle altyapı geliştirme, madencilik ve enerji ile ilgili projeler için önemlidir.
- Yerel Üretim İçin Hammaddeler: Yerel olarak üretilen ürünlerin üretiminde kullanılan bazı ham maddeler ve ara mallar gümrük vergilerinden muaf tutulabilir. Bu, üretim maliyetini azaltarak üretim sektörünün gelişmesini teşvik eder.
- Tarımsal Girdi: Tarım sektörünün gelişmesini desteklemek amacıyla, tarımda kullanılan gübre, pestisit ve diğer girdilere gümrüksüz statü verilebilir.
Ürün Kategorisine Göre Tarife Oranları
1. Tarım Ürünleri
Mısır, buğday, tütün ve pamuk gibi mahsulleri içeren Zambiya’nın tarım sektörü, karma bir tarife yapısıyla karşı karşıyadır. Hükümet, yerel çiftçileri korumayı ve tarım sektörünün büyümesini teşvik etmeyi amaçlamaktadır.
- Mısır ve Tahıllar: 0% – 10%
- Mısır ve diğer tahıllardaki ithalat vergileri düşük olma eğilimindedir, ancak yerel tedarik yeterliyse daha yüksek tarifeler uygulanabilir. Gıda güvensizliği dönemlerinde Zambiya temel gıdalardaki tarifeleri azaltabilir veya askıya alabilir.
- Taze Meyve ve Sebzeler: %10 – %20
- Taze ürünler için ithalat vergileri orta düzeydedir ve koruma yerel çiftçilere yöneliktir. Zambiya, özellikle Güney Afrika gibi komşu ülkelerden, sezon dışında meyve ve sebze ithalatına güvenir.
- Et ve Süt Ürünleri: %15 – %25
- Sığır eti, domuz eti ve kümes hayvanları da dahil olmak üzere et ürünlerinin ithalatı, yerel hayvancılık endüstrisini korumak için tasarlanmış tarifelere tabidir. Süt, peynir ve tereyağı gibi süt ürünleri de benzer oranlarla karşılaşabilir.
2. Makine ve Endüstriyel Ekipmanlar
- İnşaat Makinaları: %5 – %15
- Buldozerler, vinçler ve ekskavatörler dahil olmak üzere inşaat makinelerinin ithalatı nispeten düşük tarifelere tabidir. Zambiya’nın inşaat endüstrisi, özellikle madencilik sektöründe, artan talebi karşılamak için bu tür makinelere ihtiyaç duymaktadır.
- Endüstriyel Ekipman ve Aletler: 0% – 10%
- Endüstriyel ekipmanlar için ithalat vergileri genellikle düşüktür, özellikle imalat ve madencilik gibi sektörlerde kullanılan makineler için. Zambiya’nın sanayileşme stratejisi bu tür malların uygun oranlarda ithalatını teşvik eder.
3. Otomobiller ve Araçlar
- Binek Araçlar: %15 – %30
- Binek otomobiller, özellikle lüks araçlar, %15 ila %30 arasında değişen tarifelerle daha yüksek tarifelere tabi olabilir. COMESA üyesi ülkelerden gelen otomobiller, ticaret anlaşmaları kapsamında daha düşük oranlardan faydalanabilir.
- Ticari Araçlar: %10 – %20
- Kamyonlar ve otobüsler de dahil olmak üzere ticari araçlar, özellikle yerel olarak üretilmeyenler, ılımlı tarifelere tabidir. Bölgesel ticaret ortaklarından gelen araçlar, SADC ve COMESA anlaşmaları kapsamında tercihli tarifelerden yararlanabilir.
4. Tekstil, Giyim ve Ayakkabı
- Giyim ve Konfeksiyon: %10 – %30
- İthal edilen giyim ve tekstil ürünleri orta ila yüksek oranlarda vergilendirilir ve koruma Zambiya’nın sınırlı tekstil endüstrisine yöneliktir. Ancak, COMESA ülkelerinden yapılan ithalatlar indirimli tarifelere hak kazanabilir.
- Ayakkabı: %10 – %25
- Ayakkabı ürünleri de özellikle SADC veya COMESA üyesi olmayan ülkelerden ithal edildiğinde makul tarifelere tabidir.
5. Elektronik ve Ev Eşyaları
- Cep Telefonları ve Bilgisayarlar: %5 – %10
- Cep telefonları ve bilgisayarlar gibi elektronik ürünlere genellikle daha düşük ithalat vergileri uygulanır, ancak lüks modeller veya premium markalar için vergiler daha yüksek olabilir.
- Ev Aletleri: %15 – %25
- Buzdolabı ve çamaşır makinesi gibi büyük ev aletlerine orta ila yüksek tarifeler uygulanırken, COMESA ve SADC üyesi ülkelerden yapılan ithalatlarda vergiler düşürüldü.
Ülke Gerçekleri
- Ülkenin Resmi Adı: Zambiya Cumhuriyeti
- Başkent: Lusaka
- En Büyük Şehirler:
- Lusaka (Başkent)
- Ndola
- Kitwe
- Kişi Başına Gelir: Yaklaşık 1.200 ABD Doları (2023 tahmini)
- Nüfus: 19,5 milyon (2023 tahmini)
- Resmi Dil: İngilizce
- Para birimi: Zambiya Kvaçası (ZMK)
- Konum: Denize kıyısı olmayan, sekiz ülke ile komşu: Tanzanya (K), Malavi (KD), Mozambik (GD), Zimbabve (G), Botsvana (GB), Namibya (B), Angola (KB) ve Kongo Demokratik Cumhuriyeti (K).
Coğrafya, Ekonomi ve Başlıca Endüstriler
Coğrafya
Zambiya, Güney Afrika’nın orta bölgesinde yer alır ve sekiz ülkeyle sınır komşusudur. Arazisi büyük ölçüde yüksek platolardan oluşur ve Zimbabve ile sınırı oluşturan Zambezi de dahil olmak üzere birçok nehri vardır. Ülke mineral kaynakları açısından zengindir ve iklimi, Kasım’dan Nisan’a kadar yağmurlu bir mevsimle tropikal savan iklimi ile karakterize edilir.
Ekonomi
Zambiya’nın ekonomisi, ülkenin ihracat gelirlerinin ve GSYİH’sinin önemli bir bölümünü oluşturan bakır madenciliğine büyük ölçüde bağımlıdır. Ancak ülke, bakıra olan bağımlılığı azaltmak ve tarım, imalat ve hizmetler gibi diğer sektörlere yabancı yatırım çekmek için ekonomisini çeşitlendirmektedir.
- Bakır Madenciliği: Zambiya, ekonomisi için hayati önem taşıyan bakırın dünyadaki en büyük üreticilerinden biridir.
- Tarım: Mısır, tütün ve pamuk başlıca tarımsal ihracat ürünleridir.
- Hizmetler: Turizm, bankacılık ve finansal hizmetler son yıllarda büyüme göstermiştir.
- Üretim: Zambiya, tekstil, gıda işleme ve kimyasallar gibi temel odak alanları ile üretim sektörünü giderek geliştiriyor.
Büyük Endüstriler
- Madencilik: Bakır, kobalt ve diğer mineraller.
- Tarım: Mısır, tütün, pamuk, şeker kamışı ve yer fıstığı.
- Üretim: Gıda işleme, tekstil, kimyasallar ve inşaat malzemeleri.
- Enerji: Hidroelektrik enerji üretimi, ülke yenilenebilir enerji açısından önemli bir potansiyele sahiptir.