Orta Asya’da bulunan denize kıyısı olmayan bir ülke olan Özbekistan, tüketim malları, makine ve diğer endüstriyel girdiler için iç talebi karşılamak için büyük ölçüde ithalata dayanan çeşitli ve büyüyen bir ekonomiye sahiptir. Stratejik jeopolitik bir konuma sahip gelişmekte olan bir pazar olarak Özbekistan, mal ithalatını yönetmek için çeşitli gümrük ve tarife rejimleri kurmuştur. Ülkenin ithalat tarife yapısı, ürün akışını düzenlemek ve kontrol etmek, yerel endüstrileri korumak ve hükümet için gelir elde etmek üzere tasarlanmıştır. Tarife oranları farklı mal kategorilerinde değişiklik gösterir ve menşe ülke, ticaret anlaşmaları veya ürünün doğası gibi faktörlere bağlı olarak belirli ürünlere özel oranlar uygulanabilir.
Özbekistan Gümrük Tarife Yapısı
Özbekistan, basitleştirme ve netliğe odaklanarak uluslararası uygulamalara uygun bir tarife yapısı izler. Gümrük vergileri genellikle ithal edilen malların değerinin bir yüzdesi olarak uygulanır, ancak tarifenin belirli mal türleri için ağırlığa, hacme veya belirli kriterlere dayalı olabileceği durumlar da vardır.
Uyumlu Sistem (HS) Kod Sınıflandırması
Özbekistan’ın tarife sistemi, gümrük amaçları için ürünlerin küresel standartlaştırılmış sınıflandırması olan Harmonize Sistem (HS) Koduna dayanmaktadır. Mallar, tarım ürünleri, makineler, kimyasallar, tekstiller ve daha fazlası gibi farklı ürün sektörlerini temsil eden bölümlere ayrılır.
Genel İthalat Vergileri
Özbekistan’da ithalata uygulanan genel gümrük vergisi oranları aşağıdaki gibidir:
- Tarım Ürünleri: %10 – %25
- Meyve, sebze, et, süt ürünleri ve tahıllar gibi ürünler genellikle bu kategoriye girer. Bu ürünler, yerel tarımı ve gıda üretimini korumak için daha yüksek tarifelere sahip olma eğilimindedir.
- Makine ve Ekipman: 0% – 15%
- Üretim süreçleri için gerekli sermaye malları, endüstriyel makineler ve diğer ekipmanlar orta düzeyde vergiye tabidir. Endüstriyel büyümeyi teşvik etmek için birçok temel makine ve teknoloji ithalatı daha düşük oranlarda vergilendirilir.
- Otomobiller ve Taşıtlar: %15 – %30
- Araç ithalatı, aracın türüne ve motor kapasitesine bağlı olarak değişen vergilere tabidir. Lüks ve büyük araçlar, daha küçük ve yakıt tasarruflu arabalara kıyasla daha yüksek tarifelerle karşı karşıya kalabilir.
- Tekstil ve Giyim: %10 – %20
- Kumaşlar, giyim eşyaları ve ayakkabılar dahil olmak üzere tekstil ve giyim ürünleri genellikle yerel pazardaki talebi karşılamak için ithal edilir. Tekstil ürünleri için tarife oranları orta düzeydedir ancak ürünün belirli kategorisine bağlı olarak değişebilir.
- Kimyasallar ve İlaçlar: %5 – %15
- Temel kimyasal ürünler, ilaçlar ve tıbbi cihazlar çeşitli vergilere tabidir ve kritik tıbbi malzemeler için daha düşük bir vergi oranı vardır. Ancak, endüstriyel uygulamalarda kullanılan bazı kimyasalların vergileri daha yüksek olabilir.
- Elektronik ve Tüketim Malları: %5 – %20
- Bilgisayarlar, akıllı telefonlar, televizyonlar ve diğer ev aletleri gibi elektronik cihazlar orta düzeyde ithalat tarifelerine tabidir. Hükümet, yerel elektronik üretimini teşvik ederek ithal edilen bitmiş ürünlere biraz daha yüksek vergiler uygulanmasına yol açmıştır.
Belirli Ülkelerden Gelen Bazı Ürünlere Yönelik Özel İthalat Vergileri
Bazı durumlarda Özbekistan, ticaret anlaşmalarına dayalı olarak tercihli tarifeler sunar veya ürünün menşe ülkesine göre özel vergiler uygular. Örneğin:
- Rusya: Belarus, Kazakistan ve Rusya’nın Gümrük Birliği kapsamında Özbekistan, Rusya’dan ithal edilen mallar için daha düşük tarifelere izin veren tercihli bir ticaret anlaşmasına sahiptir. Anlaşma, enerji ürünleri, makineler ve tarım malları için daha düşük vergiler içermektedir.
- Çin: Çin ve Özbekistan, tercihli tarife muamelesi sağlayan bir serbest ticaret alanı kurmuştur. Çin’den yapılan ithalatlar, özellikle makine, elektronik ve inşaat malzemeleri üzerindeki vergilerden muaf tutulabilir.
- Avrupa Birliği: Özbekistan, AB ile ticaret anlaşmaları müzakere ediyor ve AB ülkelerinden gelen bazı mallar, özellikle tarım ürünleri, makine ve teknoloji gibi sektörlerde, daha düşük tarifelerden veya vergi muafiyetlerinden yararlanabilir.
- Türkiye: Devam eden bir ticaret ortaklığının parçası olarak, Türkiye’den gelen ürünlere, özellikle tekstil, giyim ve gıda ürünlerinde, bazı kategorilerde indirimli veya tercihli tarifelerden yararlanılabilir.
Muafiyetler ve Özel Rejimler
Özbekistan’ın, belirli koşullar altında muafiyet veya indirimli tarife oranlarına izin veren özel ithalat rejimleri vardır:
- Diplomatik ve Uluslararası Kuruluşlar: Diplomatik misyonlar veya uluslararası kuruluşlar için ithal edilen mallar genellikle ithalat vergileri ve harçlarından muaftır.
- Yatırım Projeleri İçin Teknolojik Ekipmanlar: Büyük yatırım projeleri için ithal edilen bazı sermaye malları ve teknolojik ekipmanlar, özellikle Özbekistan’ın endüstriyel altyapısının modernizasyonuna katkıda bulunuyorlarsa, gümrük muafiyetlerinden veya indirimli tarifelerden yararlanabilirler.
- Yerel Üretim İçin Hammaddeler: Bazı durumlarda, yerel malların üretiminde kullanılan ham maddeler vergiden muaf olabilir. Bu, yerel üretimi ve katma değerli üretimi teşvik etmek içindir.
Ürün Kategorisine Göre Tarife Oranları
1. Tarım Ürünleri
- Meyve ve Sebzeler: %10 – %25
- Taze meyve ve sebzeler, özellikle yerel olarak yetiştirilenler, orta düzeyde vergilerle karşı karşıya kalabilir. Ancak ithal mevsimlik ürünler genellikle daha yüksek tarifelerle karşı karşıyadır.
- Et ve Et Ürünleri: %15 – %25
- Et ithalatı, yerel hayvancılığı korumak için tarifelere tabidir. Uluslararası ticaret anlaşmalarına dayalı olarak bazı istisnalar geçerlidir.
- Süt Ürünleri: %15 – %20
- Özbekistan’a ithal edilen süt ürünlerine genellikle gümrük vergileri uygulanıyor; ancak süt ve peynir gibi temel ihtiyaç maddelerinde gümrük vergileri, daha özel süt ürünlerine kıyasla daha düşük.
2. Makine ve Endüstriyel Ekipmanlar
- Ağır Makineler: 0% – 10%
- İnşaat ve madencilik amaçlı ağır makine ithalatına, özellikle enerji ve altyapı gibi kritik sektörlerde çok düşük veya sıfır gümrük vergisi uygulanıyor.
- Tüketici Elektroniği: %10 – %20
- Bilgisayarlar, telefonlar ve ev aletleri gibi tüketici elektroniği ürünleri genellikle %15 civarında olan orta düzeyde bir gümrük vergisine tabidir.
3. Otomobiller
- Binek Araçlar: %15 – %25
- Daha küçük araçlara genellikle daha düşük gümrük vergileri uygulanırken, lüks araçlara, üst düzey otomobil ithalatını azaltmak için daha yüksek vergiler uygulanabiliyor.
- Motosikletler ve Diğer Araçlar: %10 – %20
- Otomobillerde olduğu gibi motosikletler de makul tarifelere tabidir; elektrikli veya düşük emisyonlu araçlar için bazı istisnalar vardır.
4. Tekstil, Giyim ve Ayakkabı
- Giyim ve Konfeksiyon: %10 – %20
- Hazır giyim ithalatına genellikle ılımlı tarifeler uygulanıyor, ancak hükümet tekstilde yerli üretimi teşvik etmeye çalışıyor.
- Ayakkabı: %10 – %15
- Özbekistan’a ithal edilen ayakkabılara genellikle diğer tüketim mallarına kıyasla daha düşük tarifeler uygulanıyor.
5. Elektronik ve Ev Eşyaları
- Bilgisayar ve Telekomünikasyon Ekipmanları: %5 – %10
- Modern teknolojiye erişimi teşvik etmek amacıyla bilgisayar, cep telefonu ve diğer iletişim cihazlarının ithalatına daha düşük vergiler uygulanıyor.
- Ev Aletleri: %10 – %20
- Buzdolabı ve çamaşır makinesi gibi daha büyük ev aletlerinin orta düzeyde görevleri olabilir.
Ülke Gerçekleri
- Ülkenin Resmi Adı: Özbekistan Cumhuriyeti
- Başkent: Taşkent
- En Büyük Şehirler:
- Taşkent (Başkent)
- Semerkant
- Buhara
- Kişi Başına Gelir: Yaklaşık 1.700 ABD Doları (2023 tahmini)
- Nüfus: 36 milyon (2023 tahmini)
- Resmi Dil: Özbekçe
- Para Birimi: Özbek Somu (UZS)
- Konum: Orta Asya’da, kuzeyde Kazakistan, kuzeydoğuda Kırgızistan, güneydoğuda Tacikistan, güneyde Afganistan ve güneybatıda Türkmenistan ile çevrilidir.
Coğrafya, Ekonomi ve Başlıca Endüstriler
Coğrafya
Özbekistan, Orta Asya’nın kalbinde yer alan denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Ülke, Kyzylkum ve Karakum’un kurak çöllerinden doğudaki verimli Fergana Vadisi’ne kadar uzanan çeşitli bir manzara ile karakterize edilir. Ülke ayrıca, özellikle tarım ve doğal kaynaklar açısından önemli olan Tien Shan sıradağlarında dağlık bölgelere sahiptir.
Özbekistan, sıcak yazları ve soğuk kışları olan karasal bir iklime sahiptir ve bu durum tarımsal üretim döngülerini etkiler. Ülkenin Amu Darya ve Siri Darya gibi nehirleri, tarımsal bölgelerinde sulama için su sağlamada önemli bir rol oynar.
Ekonomi
Özbekistan, merkezi olarak planlanmış bir ekonomiden daha piyasa odaklı bir ekonomiye geçişte önemli adımlar attı. Ülke, özellikle doğal gaz, altın ve pamuk olmak üzere doğal kaynaklar açısından zengindir. Pamuk, tarihsel olarak önemli bir üründür ve Özbekistan, dünyanın en büyük pamuk üreticilerinden biridir. Ancak ülke, üretim, hizmetler ve teknoloji sektörlerini geliştirerek ekonomisini çeşitlendirmeye de çalışmaktadır.
Ekonominin itici gücü başlıca şu sektörlerden kaynaklanmaktadır:
- Tarım: Pamuk, meyve, sebze ve hayvancılık başlıca tarım ürünleridir.
- Doğal Kaynaklar: Özbekistan, önemli miktarda doğal gaz, altın ve uranyum rezervine sahip önemli bir üreticidir.
- Üretim: Özbekistan, özellikle tekstil, kimya ve otomotiv endüstrilerinde endüstriyel altyapısını geliştirmeye odaklanıyor.
- Enerji: Ülke, doğal gaz çıkarma ve yenilenebilir enerji projelerine yatırım yaparak enerji sektörünü genişletme yönünde çalışmalar yürütüyor.
Büyük Endüstriler
- Pamuk Üretimi: Özbekistan pamuk çiftçiliğinde uzun bir geçmişe sahiptir ve dünyada önde gelen pamuk üreticilerinden biri olmaya devam etmektedir.
- Tekstil: Tekstil sektörü Özbekistan’ın en önemli sektörlerinden biri olup, ihracata ve istihdama önemli katkı sağlamaktadır.
- Madencilik ve Enerji: Altın, doğal gaz ve diğer mineraller Özbekistan ekonomisi için olmazsa olmazdır ve madencilik sektörü önemli bir döviz kaynağıdır.
- Otomobil Üretimi: Özbekistan, UzAuto Motors gibi şirketlerin hem iç pazar hem de ihracat pazarları için otomobil üretmesiyle, iç otomotiv endüstrisini geliştirmede önemli ilerlemeler kaydetmiştir.