Orta Asya’da enerji açısından zengin bir ülke olan Türkmenistan, ithalatı düzenlemek, yerel endüstrileri korumak ve ekonomik çeşitliliği teşvik etmek için yapılandırılmış bir tarife sistemine sahiptir. Bölgedeki en kapalı ekonomilerden biri olan Türkmenistan’ın gümrük politikaları öncelikle kendi kendine yeterliliği teşvik etmeyi, endüstriyel gelişimi desteklemeyi ve hükümet için gelir üretmeyi amaçlamaktadır. Ülkenin gümrük tarife oranları, ürünün doğası, kaynağı ve ülkenin ekonomik ve stratejik öncelikleri gibi çeşitli faktörlere dayanmaktadır.
Türkmenistan’ın ithalat tarife sistemi, ithalat ve ihracatın düzenlenmesini denetleyen Devlet Gümrük Servisi tarafından yönetilir. Farklı ürün kategorilerine uygulanan oranlar, hükümetin enerji, tarım ve imalat gibi temel yerel endüstrilerin büyümesini teşvik ederken belirli malların ithalatını sınırlama amacını yansıtır.
Türkmenistan’ın İthalat Tarife Sistemine Giriş
Türkmenistan’ın gümrük tarife sistemi, daha açık ekonomilere kıyasla nispeten basittir ve Türkmenistan Gümrük Kanunu tarafından yönetilir. Tarifeler, ithal mallara, ürünleri kategorize etmek için küresel olarak tanınan bir yöntem olan Uyumlu Sistem (HS) kapsamındaki sınıflandırmalarına göre uygulanır.
Gümrük vergilerine ek olarak, ithalatlar genellikle çoğu mal için %15 olarak belirlenen Katma Değer Vergisi’ne (KDV) tabidir. Bazı temel mallar, özellikle gıda maddeleri ve ilaçlar, azaltılmış KDV oranlarına veya muafiyetlere tabi olabilir. Ürünlere uygulanan gümrük vergileri, ürün kategorisine bağlı olarak büyük ölçüde değişir ve temel hammaddeler için sıfırdan lüks mallar ve belirli tüketici ürünleri için yüksek tarifelere kadar uzanır.
Türkmenistan, Dünya Ticaret Örgütü’nün (WTO) Genel Tercihler Sistemi (GSP) ve Avrasya Ekonomik Birliği (EAEU) gibi tarife yapısını etkileyen çeşitli uluslararası örgütlerin üyesidir. Ülkenin sınırlı doğrudan serbest ticaret anlaşmaları vardır ancak diğer Orta Asya ülkeleri, Rusya ve Avrupa Birliği ülkeleriyle bazı tercihli ticaret düzenlemeleri vardır.
Türkmenistan Gümrük Tarife Sisteminin Temel Özellikleri:
- Tercihli Tarifeler: Türkmenistan, özellikle üye ülkelere indirimli tarifeler sağlayan AEB gibi bölgesel anlaşmalar çerçevesinde bazı ülkelerle tercihli tarife oranları uygulamaktadır.
- Lüks Ürünlere Yüksek Gümrük Vergileri: Hükümetin yabancı menşeli lüks ürünlerin tüketimini sınırlama ve iç pazarları koruma stratejisinin bir parçası olarak, özellikle lüks ürünler olmak üzere temel olmayan mallara uygulanan ithalat vergileri nispeten yüksektir.
- Hammaddelere Sıfır Gümrük Vergisi: Türkmenistan, yerli üretimi teşvik etmek amacıyla, endüstriyel üretimde kullanılan hammaddeler, ara mallar ve makineler üzerindeki gümrük vergilerini muaf tutuyor veya azaltıyor.
- Çevre ve Sağlık Hususları: Çevre standartlarına uyan veya halk sağlığı ile ilgili olan ürünler gümrük indirimlerinden yararlanabilir.
Ürün Kategorisine Göre Tarife Oranlarına Genel Bakış
Aşağıdaki bölümlerde Türkmenistan’da ithal edilen çeşitli mal kategorilerine uygulanan tarife oranlarına ilişkin genel bir bakış sunulmaktadır.
1. Tarım Ürünleri
Tarımsal ithalatlar, yerel tarımı korumak ve gıda güvenliğini desteklemek için Türkmenistan’da tarifelere tabidir. Ülke, çeşitli tarım ürünlerinin hem üreticisi hem de ithalatçısıdır ve tarifeler ürünün doğasına bağlı olarak değişir.
Tarım Ürünlerine Uygulanan Tarifeler:
- Tahıllar:
- Buğday: İthal buğday için tarife oranı genellikle %15 civarındadır. Bu, buğdayın ülke için önemli bir ithalat olmasına rağmen, yerel buğday üretiminin sürdürülmesi ihtiyacını yansıtır.
- Pirinç: Yerel tarım sektörünü dış rekabetten korumak için pirinç ithalatına %25 oranında vergi uygulanmaktadır.
- Meyve ve Sebzeler:
- Domates ve Patates: Domates ve patates gibi taze sebzeler, piyasa koşullarına ve üretim döngülerine bağlı olarak %10 ila %20 arasında gümrük vergilerine tabidir.
- Meyveler: Özellikle turunçgiller ve tropikal meyveler olmak üzere meyve ithalatına, iç tarımı korumak amacıyla %15 ila %30 arasında vergi uygulanmaktadır.
- Hayvancılık ve Et Ürünleri:
- Sığır ve Koyun Eti: İthal sığır ve koyun etine, ülkenin yerel hayvancılığı teşvik etme çabalarının bir yansıması olarak %20 ila %25 oranında gümrük vergisi uygulanmaktadır.
- Kümes Hayvanları: Kümes hayvanı ürünlerine genellikle %15 ila %20 oranında vergi uygulanarak, yerli kümes hayvancılığı teşvik edilmektedir.
- Şeker ve Kahve:
- Şeker: Şeker, nispeten yüksek yerel üretimi nedeniyle diğer bazı temel gıda maddelerinden daha yüksek olan %15’lik bir gümrük vergisiyle ithal edilmektedir.
- Kahve: Ülkenin temel olmayan ithalatı sınırlama politikasına uygun olarak kahveye %20 oranında vergi uygulanıyor.
Tarım Ürünlerine Özel Tarifeler:
- Temel Gıda Ürünleri İçin Muafiyetler: Pirinç, buğday ve bazı yağ türleri gibi temel gıda ürünleri, uygun fiyatlı olmasını sağlamak için indirimli tarifelerden veya hatta muafiyetlerden yararlanabilir.
- Bölgesel Ticaret Tercihleri: Avrasya Ekonomik Birliği ülkelerinden ithal edilen tarım ürünleri, bölgesel ticaret anlaşmaları kapsamında indirimli veya sıfır tarifelerden faydalanabilir.
2. Endüstriyel Ürünler ve Makineler
Türkmenistan endüstriyel gelişime meraklıdır ve tarife politikaları, ülkenin imalat tabanını desteklemede makine ve endüstriyel malların önemini yansıtır. Makine ithalatları makul oranlarda vergilendirilirken, enerji, imalat ve tarım gibi önemli sektörlerde kullanılan makineler daha düşük vergilerden faydalanabilir.
Endüstriyel Makine ve Ekipmanlara İlişkin Tarifeler:
- İnşaat Makineleri: Vinçler, buldozerler ve ekskavatörler gibi inşaat makineleri genellikle %5 ila %10 arasında bir tarifeye tabidir ; ancak özel ağır hizmet makineleri için daha yüksek tarifeler uygulanmaktadır.
- Üretim Ekipmanları: Tekstil ve gıda işleme dahil olmak üzere üretimde kullanılan ithal makineler, teknoloji ve sektöre bağlı olarak yaklaşık %5 ila %15 arasında vergiye tabidir.
- Elektrikli Ekipmanlar: Jeneratörler ve trafolar da dahil olmak üzere elektrikli ekipmanlar, belirli ürüne bağlı olarak %5 ila %10 arasında vergilendirilir.
Endüstriyel İthalatlara Özel Tarifeler:
- Üretim İçin Hammaddeler: Yurt içi üretim süreçlerinde kullanılan metaller, kimyasallar ve plastikler gibi ham maddeler genellikle vergilerden muaftır veya endüstriyel büyümeyi teşvik etmek için indirimli tarifelerden yararlanır.
- Teknoloji İthalatı: Özellikle enerji üretimi veya madencilikte kullanılan bazı ileri teknoloji ve makineler, ekonomik modernizasyonu teşvik etmek üzere tasarlanan hükümet programları kapsamında daha düşük tarifelerden yararlanabilir.
3. Tüketim Malları
Tüketim mallarının, özellikle de temel olmayan ve lüks ürünlerin ithalatı Türkmenistan’da daha yüksek tarifelere tabidir. Hükümet, potansiyel olarak yerel endüstrilere zarar verebilecek veya döviz rezervlerini tüketebilecek yabancı yapımı ürünlerin tüketimini sınırlamayı amaçlamaktadır.
Tüketici Mallarına Uygulanan Tarifeler:
- Elektronik: Akıllı telefonlar, bilgisayarlar ve televizyonlar dahil olmak üzere elektronik ürünler, ürüne bağlı olarak %15 ila %25 oranında vergilendirilir. Daha pahalı veya lüks elektronik ürünler, ölçeğin daha yüksek ucuna doğru tarifelerle karşı karşıya kalabilir.
- Giyim ve Tekstil: Giyim ithalatına, yerel tekstil ve hazır giyim endüstrilerini koruma çabalarını yansıtan %25 ila %30 oranında vergi uygulanmaktadır.
- Mobilya: İthal mobilyalara, ürünün türüne ve malzemesine bağlı olarak yaklaşık %25 oranında gümrük vergisi uygulanmaktadır.
Tüketim Mallarına Özel Tarifeler:
- Lüks Mallar: Lüks arabalar, tasarımcı kıyafetleri ve lüks saatler gibi temel olmayan lüks mallar, %40 ila %50 arasında değişebilen en yüksek vergilere tabidir.
- Temel Olmayan Mallar: Temel olmayan veya lüks ithalat olarak sınıflandırılan birçok tüketim malına, aşırı ithalatın ekonomik yükünü azaltmak için daha yüksek oranlarda vergi uygulanır.
4. İlaçlar ve Kimyasallar
Türkmenistan’ın ilaç sektörü büyük ölçüde ithal ilaçlara ve tıbbi malzemelere dayanmaktadır. Hükümet, bazı ilaçların yerel üretimini teşvik ederken erişilebilirliği sağlamak için ilaç ürünlerine tarifeler düzenler.
İlaçlara Uygulanan Tarifeler:
- İlaçlar: İlaç ürünlerine uygulanan ithalat vergileri genellikle %5 ile %10 arasındadır, ancak hayat kurtarıcı ilaçlar ve temel ilaçlara muafiyet veya indirimli vergiler uygulanabilir.
- Tıbbi Ekipman: Tanı araçları, cerrahi aletler ve diğer sağlık cihazları gibi tıbbi ekipmanlar %10 ila %15 arasında vergilendirilir.
Kimyasallara Uygulanan Tarifeler:
- Tarım Kimyasalları: Gübre ve pestisitlere %5 ila %10 oranında vergi uygulanıyor ; bu durum bu ürünlerin yerel tarım sektörü için önemini yansıtıyor.
- Endüstriyel Kimyasallar: Üretimde kullanılan kimyasallar, çözücüler ve plastikler de dahil olmak üzere, genellikle %10 ila %20 arasında vergilendirilir.
5. Otomobiller ve Araçlar
Türkmenistan’daki otomobil pazarı sıkı bir şekilde düzenlenmiştir ve hükümet araç ithalatına önemli tarifeler koymaktadır. Bu tarifeler, yerli otomotiv endüstrisinin gelişimini desteklemek ve ithal araçlara olan bağımlılığı azaltmak için tasarlanmıştır.
Otomobil ve Taşıtlara Uygulanan Tarifeler:
- Binek Otomobiller: Özellikle büyük motorlu binek otomobiller, aracın değerine ve büyüklüğüne bağlı olarak %30 ile %50 arasında değişen yüksek tarifelere tabidir.
- Ticari Araçlar: Kamyonlar, otobüsler ve diğer ticari araçlar, aracın boyutuna ve amacına bağlı olarak %15 ila %25 arasında vergilendirilir.
Otomobillere Özel Tarifeler:
- Elektrikli Araçlar (EA): Çevre dostu ulaşımı teşvik etmek için elektrikli araçlar, belirli devlet teşvikleri kapsamında azaltılmış ithalat vergilerinden veya muafiyetlerden yararlanabilir.
- Devlet Muafiyetleri: Devlet zaman zaman resmi veya kamu sektörü alımları için araç tarifelerinde muafiyetler veya indirimler sunmaktadır.
Ülke Gerçekleri
- Resmi Adı: Türkmenistan
- Başkent: Aşkabat
- En Büyük Şehirler: Aşkabat, Mary, Türkmenbaşı
- Nüfus: Yaklaşık 6 milyon (2023 tahmini)
- Resmi Dil: Türkmence
- Para Birimi: Türkmen Manatı (TMT)
- Konum: Türkmenistan, Orta Asya’da yer alır ve kuzeybatıda Kazakistan, kuzeydoğuda Özbekistan, güneydoğuda Afganistan ve güneyde İran ile sınır komşusudur. Batıda Hazar Denizi boyunca bir kıyı şeridi vardır.
Coğrafya, Ekonomi ve Başlıca Endüstriler
Coğrafya: Türkmenistan, ülkenin topraklarının çoğunu kaplayan Karakum Çölü de dahil olmak üzere geniş çöllerle karakterize edilir. Hazar Denizi ülkeye ticaret ve balıkçılık için bir kıyı şeridi sağlarken, Kopet Dağları İran ile güney sınırını belirler.
Ekonomi: Türkmenistan ekonomisi zengin doğal gaz rezervlerine büyük ölçüde bağımlıdır ve bu da onu dünyanın önde gelen doğal gaz ihracatçılarından biri yapar. Hükümet, endüstriyel kalkınma, tarım ve turizm yoluyla ekonomiyi çeşitlendirmeye odaklanmıştır.
Başlıca Endüstriler:
- Doğal Gaz: Türkmenistan dünyanın en büyük doğal gaz rezervlerine sahip ülkelerinden biri olup, enerji ihracatı ekonominin omurgasını oluşturmaktadır.
- Tarım: Pamuk, buğday, meyve ve sebze gibi diğer ürünlerle birlikte Türkmenistan’ın başlıca tarımsal ihracat ürünlerinden biridir.
- Tekstil: Tekstil endüstrisi, özellikle pamuk işleme, bir diğer önemli sektördür.
- İnşaat: İnşaat sektörü, hükümetin altyapı geliştirmeye yaptığı yatırımların da katkısıyla hızlı bir büyüme kaydetti.