Orta Asya’nın en büyük ve dünyanın dokuzuncu büyük ülkesi olan Kazakistan, hızla gelişen bir ekonomiye ve Avrupa ile Asya arasında bir geçiş merkezi olarak stratejik bir konuma sahiptir. Gümrük tarife sistemi, Rusya, Belarus, Ermenistan ve Kırgızistan’ı içeren bölgesel bir ekonomik blok olan Avrasya Ekonomik Birliği’ndeki (EAEU) üyeliğinden etkilenen ticaret politikasının kritik bir bileşenidir. EAEU üyesi olarak Kazakistan, tüm üye devletler için tarife oranlarını standartlaştıran ve birlik içinde ticareti kolaylaştıran Ortak Gümrük Tarifesi’ni (CCT) takip eder.
Kazakistan’ın tarife sistemi, yerel endüstrileri korumak, yabancı yatırımı teşvik etmek ve ekonomik çeşitliliği desteklemek için tasarlanmıştır. Ülkenin gümrük vergileri, ham maddelerden ve tarım ürünlerinden lüks ürünlere ve tüketici elektroniğine kadar çok çeşitli ürünlere uygulanır.
Kazakistan’ın Gümrük Tarife Sistemi
Kazakistan’ın gümrük tarifesi sistemi, Avrasya Ekonomik Birliği’nin (EAEU) Ortak Gümrük Tarifesi’ne (CCT) dayanmaktadır. Bu sistem, üye devletler ile dış ülkeler arasındaki ticareti düzenlerken, EAEU içinde malların serbest dolaşımını teşvik etmek için tasarlanmıştır. Gümrük vergileri, malların maliyeti, nakliye ve sigortayı içeren gümrük değerinin bir yüzdesi olarak uygulanır. Ayrıca, ithal edilen mallar Katma Değer Vergisi’ne (KDV) ve bazı durumlarda tüketim vergilerine tabidir.
Gümrük Tarife Kategorileri
Kazakistan, malları doğalarına ve kullanımlarına göre kategorilere ayıran tarife sınıflandırması için Uyumlu Sistem’i (HS) takip eder. Bu mallar, her biri kendi tarife yapısına sahip birkaç kategoriye ayrılır. Temel kategoriler ve karşılık gelen vergiler aşağıda özetlenmiştir:
Kategori 1: Tarım Ürünleri
Tarım ürünleri Kazakistan’da çeşitli tarifelere tabidir. Ülkenin güçlü bir tarım tabanı vardır ancak özellikle yurt içinde yaygın olarak üretilmeyen ürünler söz konusu olduğunda birçok gıda maddesi için ithalata bağımlıdır.
- Buğday: Kazakistan tarımının temel gıdalarından biri olan buğday, ülkenin onu bol miktarda üretme yeteneğini yansıtan %0’lık bir tarifeye tabi tutulur. Ancak, iç pazar düşük fiyatlı ithalat akışından etkilenirse ithal buğday bazı güvenlik önlemlerine tabi olabilir.
- Pirinç: Özellikle Asya’dan ithal edilen pirinç %10’luk bir tarifeye tabidir. Bu, nüfusun tüm talebini karşılayacak yeterli miktarda olmasa da, Kazakistan’ın iç pirinç üretimini yansıtır.
- Sebze ve Meyveler: Domates, salatalık ve turunçgiller gibi ithal edilen sebze ve meyvelere, mevsime ve komşu ülkelerle yapılan ticaret anlaşmalarına bağlı olarak genellikle %5 ile %15 arasında değişen oranlarda gümrük vergileri uygulanmaktadır.
- Et: Sığır eti ve kümes hayvanları da dahil olmak üzere et ürünleri %15 ila %20 arasında gümrük vergilerine tabidir ve helal et için özel hükümler vardır. Brezilya ve Arjantin gibi ikili ticaret anlaşmaları nedeniyle daha düşük gümrük vergilerinden faydalanan bazı ülkeler de bu vergilerden yararlanmaktadır.
Kategori 2: Endüstriyel Ürünler
Kazakistan’ın endüstriyel temeli, enerji üretimi ve madencilikten imalat ve inşaata kadar çeşitli sektörleri içerir. Endüstriyel mallar, özellikle makine, elektronik ve kimyasallar, ülkenin ithalatının önemli bir bölümünü oluşturur.
- Makine ve Ekipmanlar: Madencilik, inşaat ve enerji sektörlerinde kullanılan makine, endüstriyel alet ve ekipmanlara genellikle makine türüne ve tedarikçinin ülkesiyle yapılan anlaşmaya bağlı olarak %0 ile %10 arasında değişen oranlarda gümrük vergileri uygulanmaktadır.
- Elektrikli Ekipman ve Elektronikler: Cep telefonları, dizüstü bilgisayarlar ve televizyonlar gibi ithal tüketici elektroniği genellikle %10’luk tarifelerle karşı karşıyadır. Ancak, birçok elektronik, EAEU anlaşmaları kapsamında muafiyetlere veya ayrıcalıklı muameleye tabidir.
- Otomobiller: Araçlardaki ithalat vergileri, aracın türüne göre değişir. Binek otomobiller %15’lik bir tarife ile karşı karşıya kalırken, kamyonlar ve otobüsler de dahil olmak üzere daha büyük araçlar %10 ila %20 arasında değişen tarifelere tabi olabilir. Ancak, EAEU’nun çerçevesi altında, belirli otomobil ithalatları yerel montaj veya üretim anlaşmalarına dayalı olarak azaltılmış vergilerden faydalanabilir.
- Kimyasal Ürünler: Gübreler, pestisitler ve endüstriyel kimyasallar da dahil olmak üzere kimyasal ürünler, ürüne ve Kazakistan’ın endüstriyel sektörlerindeki kullanım amacına bağlı olarak genellikle %5 ila %12 arasında gümrük vergilerine tabidir.
Kategori 3: Tekstil ve Giyim
Tekstil ve giyim endüstrisi, Kazakistan’ın ithalat ekonomisinde önemli bir sektördür ve birçok mal Çin, Türkiye ve Avrupa’dan ithal edilmektedir. Ülkenin sınırlı bir yerel tekstil endüstrisi vardır ve bu da önemli miktarda bitmiş ürün ithalatını gerektirir.
- Giyim ve Giyim Eşyaları: Giyim ve ayakkabı da dahil olmak üzere ithal edilen giysiler genellikle %10 ila %20 arasında değişen tarifelerle karşı karşıyadır. Daha yüksek tarifeler genellikle lüks veya üst düzey tasarımcı ürünlerine uygulanırken, daha temel giyim ürünleri daha düşük oranlara tabidir.
- Tekstil Kumaşları: Tekstil ve kumaş ithalatı, kumaş türüne ve Kazakistan ile menşei ülke arasındaki anlaşmaya bağlı olarak %5 ile %15 arasında değişen tarifelere tabidir.
- Ayakkabı: Kazakistan’a ithal edilen ayakkabı ve diğer ayakkabı çeşitleri, malzeme ve üretim sürecine bağlı olarak %10 ila %15 arasında değişen oranlarda tarifelere tabidir.
Kategori 4: Lüks Ürünler ve Temel Olmayan Ürünler
Sınırlı yerel üretime sahip lüks mallar ve temel olmayan ürünler nispeten daha yüksek gümrük vergileriyle karşı karşıyadır. Bu mallar arasında mücevher, güzel sanatlar ve belirli üst düzey tüketim malları gibi ürünler yer almaktadır.
- Mücevher ve Saatler: İthal mücevher ve saatler, özellikle değerli metallerden veya taşlardan yapılmış olanlar, genellikle %10 ila %20 arasında değişen tarifelerle karşı karşıyadır. Bazı lüks ürünler ayrıca ek ithalat vergilerine veya ücretlerine tabi olabilir.
- Kozmetikler: Cilt bakımı ve makyaj ürünleri de dahil olmak üzere ithal edilen kozmetik ürünlerine, markaya ve ürün türüne bağlı olarak genellikle %10 ila %15 arasında gümrük vergisi uygulanmaktadır.
- Alkollü İçecekler: Özellikle Avrupa ülkelerinden yapılan alkol ithalatları hem tüketim vergilerine hem de ithalat vergilerine tabidir. Şarap ve içki gibi alkollü içecekler için tarife oranı, alkol içeriğine ve menşe ülkeye bağlı olarak %10 ila %20 arasında değişmektedir.
Belirli Ülkelere Özel İthalat Vergileri
Kazakistan’ın Avrasya Ekonomik Birliği’ne (EAEU) katılımı, birlik içinde menşeli mallar için tercihli tarife oranları belirlediği anlamına gelir. EAEU ortak tarifesi, üye devletler (Rusya, Belarus, Ermenistan, Kırgızistan ve Kazakistan) arasındaki ticaret için geçerlidir; EAEU dışından ithal edilen mallar ise menşelerine göre değişen tarifelerle karşı karşıya kalabilir.
Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA’lar)
Kazakistan, belirli ürünlerdeki tarifeleri azaltan veya ortadan kaldıran çeşitli serbest ticaret anlaşmaları imzaladı. Örneğin, Kazakistan, Ermenistan, Belarus, Kırgızistan ve Rusya’yı içeren Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT) ile bir serbest ticaret anlaşması imzaladı. Bu anlaşma uyarınca, bu ülkelerden ithal edilen mallar, özellikle gıda, makine ve tüketim malları gibi endüstrilerde, Kazakistan’a azaltılmış veya sıfır tarifelerle girebilir.
- Kazakistan-Çin Ticaret İlişkileri: Çin tarafından desteklenen daha geniş Kuşak ve Yol Girişimi’nin (BRI) bir parçası olarak, Kazakistan Çin’den ithal edilen belirli mallar, özellikle tüketici elektroniği, tekstil ve makine kategorilerinde, üzerinde azaltılmış tarifelerden yararlanmaktadır. Tarife indirimi, Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) çerçevesinde iki ülke arasındaki ekonomik iş birliğinin bir parçasıdır.
- AB-Kazakistan Ticareti: Kazakistan bir AB üyesi devlet olmasa da, EAEU’daki üyeliği sayesinde belirli tarife avantajlarından yararlanmaktadır. EAEU, endüstriyel ürünler, kimyasallar ve tarım ürünleri gibi belirli mallar üzerinde tercihli tarifelere izin veren Avrupa Birliği ile anlaşmalara sahiptir.
Anti-Damping Önlemleri
Kazakistan, diğer EAEU üyeleri gibi, haksız yere düşük fiyatlara ithal edilen ürünlere anti-damping vergileri koyma yetkisine sahiptir. Bu vergiler, yerel endüstrilerin yabancı üreticiler tarafından baltalanmasını önlemek için tasarlanmıştır.
- Çelik: Kazakistan, Çin ve devlet sübvansiyonlarının yapay olarak düşük fiyatlara yol açtığına dair kanıt bulunan diğer ülkelerden gelen belirli çelik ürünlerine anti-damping önlemleri uyguladı. AEAEU dışındaki ülkelerden yapılan çelik ithalatları, adil piyasa değerinin altında satıldığı düşünülürse ek vergilerle karşı karşıya kalabilir.
- Tarım Ürünleri: Kazakistan, yabancı üreticilerin ürünlerini piyasa değerinin altında fiyatlandırdığını tespit ettiğinde, buğday ve bazı et ürünleri gibi tarımsal ithalatlarda da anti-damping önlemleri kullanmıştır.
ÖTV ve Diğer Ücretler
Kazakistan, ithalat vergilerine ek olarak, özellikle lüks veya zorunlu olmayan ürünler olarak değerlendirilen ve ayrıca çevresel veya sağlık açısından daha yüksek etkileri olan belirli mallara ÖTV uyguluyor.
- Tütün ve Alkol: İthal tütün ürünleri ve alkol, gümrük vergilerine ek olarak önemli miktarda tüketim vergisine tabidir. Tüketim vergisi oranı, ürünün türüne ve alkol veya nikotin içeriğine göre değişir. Örneğin, sigaralar malların değerinin %100’üne kadar tüketim vergisine tabi olabilirken, alkollü içecekler hacim ve alkol yüzdesine göre tüketim vergisine tabi olabilir.
- Yakıt: Petrol ürünleri ve yakıt ithalatları da ÖTV’ye tabidir, ancak bunlar genellikle yerel olarak üretilen yakıtlar için ithalatlara göre daha yüksektir.
Kazakistan Hakkında Ülke Bilgileri
- Resmi Adı: Kazakistan Cumhuriyeti (Қазақстан Республикасы)
- Başkent: Nur-Sultan (eski adıyla Astana)
- Üç Büyük Şehir:
- Almatı (en büyük şehir ve finans merkezi)
- Çimkent
- Karaganda
- Kişi Başına Gelir: Yaklaşık 10.000 $ (2023 tahmini)
- Nüfus: Yaklaşık 19 milyon (2023 tahmini)
- Resmi Dil: Kazakça (resmi dil), Rusça (iş ve hükümette resmi)
- Para birimi: Kazakistan Tengesi (KZT)
- Konum: Kazakistan Orta Asya’da yer alır ve kuzeyinde Rusya, doğusunda Çin, güneyinde Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan, batısında ise Hazar Denizi ile çevrilidir.
Kazakistan Coğrafyası
Kazakistan, geniş bozkırları, çölleri ve sıradağları olan karayla çevrili bir ülkedir. Topoğrafyası, güneydoğudaki Tian Shan sıradağları da dahil olmak üzere düz ovalar ve yüksek dağlık bölgelerin bir karışımı ile karakterize edilir.
- Topoğrafya: Kazakistan, topraklarının önemli bir kısmı bozkır ve çöllerden oluşan dünyanın en büyük kara ülkesidir. Kazakistan’ın en yüksek noktası, Kırgızistan sınırında bulunan Han Tengri Dağı’dır (7.010 metre).
- İklim: Kazakistan, sıcak yazlar ve soğuk kışlar ile karasal bir iklim yaşar. Doğu bölgeleri aşırı sıcaklıklar yaşarken, Hazar Denizi yakınlarındaki batı bölgeleri daha ılımandır.
Kazakistan Ekonomisi
Kazakistan, petrol ve gaz ihracatına, madenciliğe ve tarıma büyük ölçüde bağımlı, kaynak açısından zengin bir ekonomiye sahiptir. Ülke, doğal kaynaklara olan bağımlılığı azaltmak ve imalat ve hizmetler gibi sektörleri teşvik etmek için ekonomisini çeşitlendiriyor.
- Doğal Kaynaklar: Kazakistan dünyanın önde gelen uranyum üreticilerinden biri olup, aynı zamanda önemli miktarda petrol, doğal gaz, kömür ve metal yataklarına sahiptir.
- Tarım: Tarım önemli bir sektördür; Kazakistan buğday, arpa ve hayvancılığın önemli bir ihracatçısıdır.
- Üretim: Kazakistan, ihracata yönelik makine, kimyasallar ve tarım ürünleri üretmeye odaklanarak üretim sektörünü geliştirmeye yatırım yapıyor.
Büyük Endüstriler
- Petrol ve Gaz: Petrol ve doğal gaz Kazakistan’ın en önemli ihracatıdır. Ülke, Tengiz ve Kaşagan petrol sahalarında önemli rezervlere sahip Orta Asya’nın en büyük petrol üreticilerinden biridir.
- Madencilik: Kazakistan, kömür, bakır, altın ve uranyum gibi bol miktarda mineral kaynağına sahiptir ve madencilik, ülke ekonomisinin önemli bir parçasıdır.
- Tarım: Kazakistan, buğday üretimine güçlü bir şekilde odaklanan büyük bir tarım üreticisidir. Ayrıca sığır ve koyun gibi hayvancılık ve süt ürünleri de üretir.
- Üretim: Hükümet, çelik üretimi, otomotiv ve elektronik gibi endüstrilerdeki büyümeyle üretim sektörünü genişletmek için çalışıyor.