Orta Doğu’nun kalbinde yer alan Irak, tüketim malları, hammaddeler ve endüstriyel ekipmanlar için ithalata büyük ölçüde bağımlı olan gelişmekte olan bir ekonomiye sahiptir. Irak’ın ticaret ve gümrük politikaları, Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) gibi uluslararası örgütlerdeki üyeliğinden ve bölgesel ortaklarla yapılan ticaret anlaşmalarından etkilenir. Ülkenin gümrük tarifeleri, mal kategorisine, menşe ülkesine ve geçerli ticaret anlaşmalarına bağlı olarak değişen oranlarla, Harmonize Sistem (HS) sınıflandırmasına dayanmaktadır.
Irak ekonomisi öncelikli olarak petrol sektörü tarafından yönlendirilmektedir, ancak ticaret, yabancı yatırımlar ve yerel endüstrileri teşvik ederek ekonomiyi çeşitlendirmek için çalışmalar devam etmektedir. Gümrük tarifeleri ve vergileri, özellikle tarım, imalat ve enerji gibi sektörlerde ithalatı yönetmede ve yerel endüstrileri korumada önemli bir rol oynamaktadır.
Irak’ta Tarife Yapısı
Irak’ın tarife sistemi, ithal edilen ürünün türüne bağlı olarak çeşitli tarife oranlarını içeren Gümrük Tarife Yasası’na göre yapılandırılmıştır. Tarife oranlarının ana kategorileri şunlardır:
- 0% – 5%: İlaçlar, temel gıda maddeleri ve hammaddeler gibi temel ihtiyaç maddeleri.
- %10 – %20: Ara mallar, yarı mamuller ve sermaye malları.
- %20 – %40: Tüketim malları ve lüks ürünler.
İthalat vergilerine ek olarak, ürünler ayrıca aşağıdakilere de tabi olabilir:
- Katma Değer Vergisi (KDV): Irak şu anda KDV uygulamasa da, vergi tabanını genişletmek amacıyla gelecekte KDV uygulamasını düşünebilir.
- ÖTV: Tütün, alkol ve petrol ürünleri gibi belirli mallara uygulanır.
- Gümrük Hizmet Ücretleri: İdari ve gümrükleme masraflarını karşılamak amacıyla ek ücretler uygulanabilir.
Irak’ın tarifeleri, Arap Serbest Ticaret Bölgesi (GAFTA) ve Genel Tercihler Sistemi (GSP) gibi belirli ülkelerden yapılan ithalatlara tercihli muamele uygulanmasına olanak tanıyan uluslararası anlaşmalara göre de değişiklik göstermektedir.
Ürün Kategorisine Göre Tarife Oranları
1. Tarım Ürünleri ve Gıda Maddeleri
Irak, yerel tarım üretimi yıllardır süren çatışma ve çevresel zorluklar nedeniyle engellendiği için iç talebi karşılamak için gıda ithalatına büyük ölçüde güveniyor. Hükümet, yerel üreticileri korumak için belirli tarım ithalatlarına tarifeler uyguluyor.
1.1. Tahıllar ve Hububatlar
- Pirinç: Temel gıda maddesi olan pirincin ithalatında genellikle %5 oranında vergi uygulanmaktadır.
- Buğday ve arpa: Temel hammaddeler arasında sayılan buğday ve arpa için ithalat vergileri %5 ile %10 arasında değişmektedir.
- İşlenmiş tahıllar (un, makarna vb.): İşlenmiş tahıllara uygulanan tarifeler, işleme düzeyine bağlı olarak %10 ile %15 arasında değişmektedir.
Özel İthalat Vergileri:
- Arap ülkelerinden gelen pirinç: GAFTA kapsamında, diğer Arap ülkelerinden yapılan pirinç ithalatı indirimli tarifelerden veya gümrüksüz erişimden faydalanabilir.
- Tercihli olmayan ülkelerden gelen pirinç: Yerel çiftçileri korumak için daha yüksek tarifelere veya ek vergilere tabi olabilir.
1.2. Süt Ürünleri
- Süt: Hem taze hem de toz süt ithalatına %10 oranında gümrük vergisi uygulanmaktadır.
- Peynir ve tereyağı: İthal peynir ve tereyağına, türüne ve işlenmesine bağlı olarak %15 ila %20 arasında gümrük vergisi uygulanır.
- Yoğurt ve Diğer Süt Ürünleri: Yoğurt ve benzeri süt ürünlerinin ithalatına %10 ile %20 arasında vergi uygulanmaktadır.
Özel İthalat Vergileri:
- Arap ülkelerinden süt ürünleri: GAFTA anlaşmaları kapsamında Arap ülkelerinden yapılan süt ithalatına indirimli veya sıfır tarife uygulanabilir.
1.3. Et ve Kümes Hayvanları
- Sığır eti, kuzu eti ve keçi eti: Et ithalatına %20 oranında gümrük vergisi uygulanıyor ; işlenmiş etlere ise daha yüksek gümrük vergileri uygulanıyor.
- Kümes Hayvanları: Tavuk ve hindi dahil olmak üzere kümes hayvanı ithalatına %20 oranında gümrük vergisi uygulanır.
- İşlenmiş etler: Sosis ve soğuk etler gibi işlenmiş et ürünlerine %20 ila %35 arasında gümrük vergisi uygulanıyor.
Özel İthalat Koşulları:
- Dondurulmuş et: Dondurulmuş et, yerel üretimi korumak için daha yüksek tarifelerin uygulanmasıyla birlikte sağlık ve güvenlik kontrolleri de dahil olmak üzere daha sıkı ithalat düzenlemeleriyle karşı karşıya kalabilir.
1.4. Meyve ve Sebzeler
- Taze meyveler: Elma, muz ve portakal gibi taze meyveler, türlerine ve mevsimselliklerine bağlı olarak %10 ila %20 arasında vergilendirilir.
- Sebzeler (taze ve dondurulmuş): Taze ve dondurulmuş sebzelere genellikle %10 ila %15 oranında vergi uygulanır.
- İşlenmiş meyve ve sebzeler: Konserve veya dondurulmuş meyve ve sebzelere %15 ila %25 arasında gümrük vergisi uygulanır.
Özel İthalat Vergileri:
- Arap ülkelerinden gelen meyve ve sebzeler: GAFTA kapsamında, Arap ülkelerinden gelen meyve ve sebzelere indirimli tarifeler veya gümrüksüz erişim sağlanabiliyor.
2. Üretilen Ürünler
Üretilen mallar, özellikle tekstil, makine, elektronik ve araçlar olmak üzere Irak’ın ithalatının önemli bir bölümünü temsil ediyor. Ülke, talebi karşılamak için ithalata güvenmeye devam ederken, yerel üretimi teşvik etmek için çalışıyor.
2.1. Tekstil ve Giyim
- Ham pamuk: Tekstil üretimi için ithal edilen ham pamuk %5 oranında vergilendirilir.
- Tekstil ve giyim (pamuklu, sentetik): Bitmiş tekstil ve giyim ürünleri genellikle malzemeye ve kökene bağlı olarak %15 ila %25 oranında vergilendirilir.
- Ayakkabı: İthal ayakkabılara türüne (deri, sentetik vb.) bağlı olarak %20 ile %35 arasında gümrük vergisi uygulanmaktadır.
Özel İthalat Vergileri:
- Arap ülkelerinden gelen tekstil ürünleri: Arap ülkelerinden gelen giyim ve tekstil ürünleri GAFTA kapsamında indirimli tarifelerden yararlanabilir.
- Tercihli olmayan ülkelerden gelen tekstil ürünleri: Özellikle ticaret anlaşması olmayan ülkelerden gelen ürünlere, yerel sanayileri korumak amacıyla daha yüksek tarifeler uygulanabilir.
2.2. Makine ve Elektronik
- Endüstriyel makineler: Tarım, inşaat veya üretim amaçlı makineler, ekipmanın sermaye malı olarak sınıflandırılmasına bağlı olarak %5 ila %10 oranında vergilendirilir.
- Tüketici elektroniği (TV, radyo, vb.): Televizyon, radyo ve cep telefonu gibi tüketici elektroniği ürünlerine %10 ila %20 arasında gümrük vergisi uygulanmaktadır.
- Bilgisayarlar ve çevre birimleri: Bilgisayarlar, yazıcılar ve ilgili çevre birimleri genellikle %5 oranında vergilendirilir ve KDV ayrıca uygulanır.
Özel İthalat Koşulları:
- Tercihli olmayan ülkelerden gelen elektronik ürünler: Menşei ülkeye bağlı olarak daha yüksek tarifeler veya ithalat kısıtlamaları uygulanabilir.
2.3. Otomobiller ve Otomotiv Parçaları
- Binek Araçlar: İthal edilen binek araçlara, motor hacmine ve lüks sınıfına bağlı olarak %25 ile %35 arasında değişen oranlarda gümrük vergisi uygulanmaktadır.
- Kamyonlar ve ticari araçlar: Kamyonlar gibi ticari araçlar, boyuta ve motor kapasitesine bağlı olarak genellikle %10 ila %15 oranında vergilendirilir.
- Otomotiv parçaları: Motor ve aksesuarlar dâhil olmak üzere otomotiv parçalarının ithalatı, sınıflandırmasına bağlı olarak %10 ila %20 arasında gümrük vergilerine tabidir.
Özel İthalat Vergileri:
- Lüks Araçlar: Lüks ve üst düzey araçlara, özellikle büyük motorlu olanlara daha yüksek tarifeler uygulanmaktadır.
- Kullanılmış araçlar: Irak, yeni modellerin satın alınmasını teşvik etmek amacıyla daha yüksek tarifeler de dahil olmak üzere, kullanılmış araçların ithalatına kısıtlamalar getiriyor.
3. Kimyasal Ürünler
Kimyasal ürünler Irak’ın endüstriyel, tarımsal ve sağlık sektörleri için hayati öneme sahiptir. Kimyasal ithalatındaki tarife oranları ürün kategorisine ve amaçlanan kullanımına bağlı olarak değişir.
3.1. İlaçlar
- İlaçlar: Temel ilaçlar genellikle %0 gümrük vergisine tabidir, bu da sağlık ürünlerinin uygun fiyatlı ve erişilebilir olmasını sağlar.
- Temel olmayan ilaçlar: Vitaminler ve diyet takviyeleri de dahil olmak üzere temel olmayan ilaçların ithalatına %5 ila %10 arasında gümrük vergisi uygulanmaktadır.
Özel İthalat Vergileri:
- Arap ülkelerinden gelen ilaçlar: GAFTA kapsamında, Arap ülkelerinden yapılan ilaç ithalatına indirimli veya sıfır gümrük vergileri uygulanabilmektedir.
3.2. Plastikler ve Polimerler
- Ham plastik malzemeler: Üretimde kullanılan ham plastik malzemelerin ithalatına %5 ile %10 arasında vergi uygulanmaktadır.
- Mamul plastik ürünler: Ambalaj malzemeleri, kaplar ve tüketici ürünleri gibi mamul plastik ürünler %15 ila %20 arasında gümrük vergilerine tabidir.
Özel İthalat Vergileri:
- Tercihli olmayan ülkelerden gelen plastik ürünler: Tercihli ticaret anlaşması olmayan ülkelerden ithal edilen plastik ürünlere daha yüksek tarifeler uygulanabilir.
4. Ahşap ve Kağıt Ürünleri
Irak, inşaat, yayıncılık ve ambalaj sektörleri için önemli miktarda ağaç ve kağıt ürünleri ithal ediyor.
4.1. Kereste ve Tomruk
- Ham kereste: Ham odun ve kereste ithalatına, türe ve işleme seviyesine bağlı olarak %5 ila %10 arasında gümrük vergisi uygulanmaktadır.
- İşlenmiş ahşap: Kontrplak ve sunta gibi işlenmiş ahşap ürünlerinin ithalatına %15 ila %20 arasında gümrük vergisi uygulanmaktadır.
4.2. Kağıt ve Mukavva
- Gazete kağıdı ve kuşelenmemiş kağıt: Yayıncılıkta kullanılan gazete kağıdı ve kuşelenmemiş kağıt ithalatına %5 oranında vergi uygulanır.
- Kuşe kağıt: Kuşe ve parlak kağıt ürünlerinin ithalatında %10 oranında gümrük vergisi uygulanmaktadır.
- Ambalaj malzemeleri: Karton ve diğer ambalaj malzemeleri, sınıflandırmalarına ve son kullanımlarına bağlı olarak %10 ila %15 arasında gümrük vergilerine tabidir.
5. Metaller ve Metal Ürünleri
Irak, özellikle ülkenin yeniden inşası ve kalkınma çabaları sırasında inşaat ve sanayi sektörlerini desteklemek için çeşitli metaller ve metal ürünleri ithal ediyor.
5.1. Demir ve Çelik
- Ham çelik: İnşaat ve imalatta kullanılan ham çelik ithalatına, sınıflandırmaya bağlı olarak %5 ila %10 oranında gümrük vergisi uygulanır.
- Mamul çelik ürünleri: Çelik çubuklar, kirişler, borular ve diğer mamul çelik ürünleri %10 ila %20 arasında vergilendirilir.
5.2. Alüminyum
- Ham Alüminyum: Ham alüminyum ithalatına genellikle %5 oranında gümrük vergisi uygulanır.
- Alüminyum ürünleri: Levhalar, kutular ve tüketim malları dahil olmak üzere bitmiş alüminyum ürünleri %10 ila %15 arasında gümrük vergilerine tabidir.
Özel İthalat Vergileri:
- Tercihli olmayan ülkelerden gelen metaller: Irak, tercihli ticaret anlaşması olmayan ülkelerden gelen metal ürünlerine ek vergiler veya tarifeler uygulayabilir.
6. Enerji Ürünleri
Irak’ın ekonomisi büyük ölçüde enerji sektörüne, özellikle de petrole bağımlıdır. Ancak ülke, özellikle rafineri ve enerji üretim sektörlerinde, iç talebi karşılamak için enerji ürünleri de ithal etmektedir.
6.1. Fosil Yakıtlar
- Ham petrol: Büyük bir petrol üreticisi olarak Irak, genellikle ham petrol ithal etmez. Ancak, ithalat gerekliyse, muhtemelen gümrüksüz olacaktır.
- Rafine petrol ürünleri: Benzin, dizel ve diğer rafine petrol ürünleri, ÖTV’nin yanı sıra %5 ila %10 oranında gümrük vergisine tabidir.
- Doğalgaz: Doğalgaz ithalatına, kullanım amacına bağlı olarak %5 oranında gümrük vergisi uygulanmaktadır.
6.2. Yenilenebilir Enerji Ekipmanları
- Güneş panelleri: Yenilenebilir enerjiyi teşvik etmek amacıyla, Irak’ın temiz enerji çözümlerine olan ilgisini yansıtan güneş enerjisi ekipmanlarının ithalatına %0 gümrük vergisi uygulanıyor.
- Rüzgar türbinleri: Irak enerji karışımını çeşitlendirmeyi hedeflediğinden, rüzgar enerjisi ekipmanları genellikle gümrüksüzdür veya asgari tarifelere tabidir.
Ülkeye Göre Özel İthalat Vergileri
1. Arap Serbest Ticaret Bölgesi (GAFTA)
Irak, Arap ülkeleri arasında çoğu malın gümrüksüz ticaretine izin veren Büyük Arap Serbest Ticaret Alanı’nın (GAFTA) bir üyesidir. Diğer Arap ülkelerinden ithal edilen gıda maddeleri, tekstil ürünleri ve endüstriyel mallar gibi ürünler, menşe kuralları gerekliliklerini karşıladıkları takdirde tarifelerden muaf tutulabilir.
2. Avrupa Birliği (AB)
Irak ve Avrupa Birliği, iki bölge arasındaki ticaret ilişkilerini güçlendirmeyi amaçlayan bir Ortaklık ve İşbirliği Anlaşması (PCA) imzaladı. Irak’ın AB ile serbest ticaret anlaşması olmasa da, AB’den gelen belirli ürünler bu ortaklık kapsamında azaltılmış tarifelerden veya tercihli muameleden faydalanabilir.
3. Amerika Birleşik Devletleri
Amerika Birleşik Devletleri, Irak’ın temel ticaret ortaklarından biridir. İki ülke arasında resmi bir serbest ticaret anlaşması olmasa da, özellikle altyapı, savunma ve teknolojiyle ilgili olan bazı ABD mallarına tercihli tarifeler uygulanabilir.
4. Çin
Çin, özellikle elektronik, makine ve tüketici ürünleri olmak üzere Irak’a büyük bir mal tedarikçisidir. Çin’den yapılan ithalatlar standart tarife oranlarına tabidir, ancak bazı ürünler iki ülke arasındaki ikili anlaşmalar kapsamında indirimli tarifelere uygun olabilir.
5. Gelişmekte Olan Ülkeler
Irak, gelişmekte olan ülkelerden ithal edilen mallara, özellikle tekstil, gıda ürünleri ve hammaddeler gibi temel mallara uygulanan tarifelerin düşürülmesini sağlayan Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi’ne (GSP) katılıyor.
Ülke Bilgileri: Irak
- Resmi Adı: Irak Cumhuriyeti (Jumhūriyyat al-‘Irāq)
- Başkent: Bağdat
- En Büyük Şehirler:
- Bağdat
- Basra
- Musul
- Kişi Başına Gelir: 5.000 $ (2023 tahmini)
- Nüfus: 44 milyon (2023 tahmini)
- Resmi Dil: Arapça (Kürtçe de Kürdistan Bölgesi’nde resmi dildir)
- Para birimi: Irak dinarı (IQD)
- Konum: Orta Doğu’da, Türkiye, İran, Kuveyt, Suudi Arabistan, Ürdün ve Suriye ile çevrilidir.
Coğrafya, Ekonomi ve Başlıca Endüstriler
Coğrafya
Irak, Arap dünyasını Türkiye ve İran’a bağlayan stratejik bir konuma sahip Orta Doğu’da yer almaktadır. Geniş çöller, Dicle ve Fırat nehir vadileri ve verimli ovalar içeren çeşitli bir manzaraya sahiptir. Irak’ın nehirleri tarihsel olarak tarımı desteklemiştir, ancak ülke su kıtlığı ve çölleşmeyle ilgili zorluklarla karşı karşıyadır.
Irak’ın Basra Körfezi’ne yakın konumu, ona önemli deniz ticaret rotalarına erişim sağlıyor. Ülke ayrıca birkaç önemli bölgesel oyuncuyla kara sınırlarını paylaşıyor ve bu da onu ticaret ve enerji ihracatı için önemli bir merkez haline getiriyor.
Ekonomi
Irak ekonomisi, hükümet gelirinin yaklaşık %90’ını ve ihracatın %80’ini oluşturan petrol sektörüne büyük ölçüde bağımlıdır. Ülke, dünyanın en büyük kanıtlanmış petrol ve doğal gaz rezervlerinden bazılarını elinde bulundurmaktadır. Doğal kaynaklardaki zenginliğine rağmen Irak, petrol bağımlılığından uzaklaşma, altyapıyı yeniden inşa etme ve yönetimi iyileştirme ihtiyacı da dahil olmak üzere önemli ekonomik zorluklarla karşı karşıyadır.
Tarım, özellikle buğday, arpa, hurma ve pirinç üretiminin yaygın olduğu Dicle ve Fırat nehirleri boyunca uzanan bölgelerde Irak’ta da önemli bir sektördür. Ancak, tarım sektörü çatışma, su kıtlığı ve modası geçmiş çiftçilik uygulamaları nedeniyle engellenmiştir.
Irak’ın sanayi sektörünü, özellikle imalat, inşaat ve yenilenebilir enerji alanındaki yatırımlar yoluyla canlandırmaya yönelik çalışmalar devam ediyor.
Büyük Endüstriler
- Petrol ve Gaz: Irak’ın petrol endüstrisi, Basra ve Kerkük’te bulunan büyük sahalarla ekonomisinin omurgasını oluşturur. Ülke, OPEC’te önemli bir oyuncudur ve güney limanları aracılığıyla önemli ihracat kapasitesine sahiptir.
- Tarım: Tarım, Irak nüfusunun büyük bir bölümünü istihdam ediyor, ancak GSYİH’ye nispeten küçük bir yüzde katkıda bulunuyor. Sektör, buğday, arpa, hurma ve pirinç gibi temel ürünlere odaklanıyor.
- İnşaat ve Altyapı: Irak, yıllar süren çatışmalardan sonra yeniden inşa sürecinden geçiyor. Yolların, okulların, hastanelerin ve konutların yeniden inşasını amaçlayan büyük ölçekli altyapı projeleri yürütülüyor.
- Üretim: Üretim sektörü, çimento, tekstil ve ilaç sektörlerine yapılan yatırımlarla büyüyor.
- Enerji: Irak, enerji kaynaklarını çeşitlendirmek ve elektrik sıkıntısını gidermek amacıyla petrol ve gazın yanı sıra güneş ve rüzgar enerjisi gibi yenilenebilir enerji seçeneklerini araştırıyor.