Batı Afrika’da bulunan Gambiya, uluslararası ticarete büyük ölçüde bağımlı küçük ve açık bir ekonomidir. Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu (ECOWAS) ve Dünya Ticaret Örgütü’nün (WTO) bir üyesi olarak Gambiya, hem bölgesel anlaşmalar hem de küresel ticaret kuralları tarafından şekillendirilen ticaret politikalarını takip eder. Gambiya’daki ithalat tarifeleri, malların Uyumlu Sistem (HS) sınıflandırmasına göre yapılandırılmıştır ve ülke, ürün kategorilerine göre farklı tarife oranları uygular.
Gambiya’da Tarife Yapısı
Gambiya, ithal mallar üzerindeki gümrük vergileri, tüketim vergileri ve vergilerin toplanmasını düzenleyen bir Gümrük ve ÖTV Yasası uygular. Gambiya’da uygulanan başlıca tarife türleri şunlardır:
- Ad Valorem Vergisi: İthal edilen malların değerinin bir yüzdesi olup, çoğu ürün kategorisine uygulanır.
- Özel Vergi: İthal edilen malların ağırlığına, hacmine veya miktarına dayalı sabit bir vergidir (ad valorem vergiden daha az sıklıkla kullanılır).
- ÖTV: Alkol, tütün ve petrol ürünleri gibi belirli mallara uygulanan ek vergilerdir.
- İthalat Satış Vergisi (IST): Bu vergi, ithal malların satışından alınır ve genellikle %10 ile %15 arasında değişir.
Gambiya, ürünün doğasına bağlı olarak farklı vergi oranları uygulayan ECOWAS’ın Ortak Dış Tarifesini (CET) benimsemiştir. Tarifeler %0 ile %35 arasında değişmektedir ve aşağıdaki geniş kategoriler mevcuttur:
- 0%: İlaçlar ve bazı gıda ürünleri gibi temel ihtiyaç maddeleri.
- %5: Hammadde ve sermaye malları, örneğin endüstriyel ekipmanlar.
- %10: Ara mallar.
- %20: Tüketim malları.
- %35: Özel mallar, çoğunlukla lüks ürünler veya temel ihtiyaç olmadığı düşünülen ürünler.
Ürün Kategorisine Göre Tarife Oranları
1. Tarım Ürünleri ve Gıda Maddeleri
Gambiya’da tarım kritik bir sektördür ve ülke gıda tedarikinin önemli bir bölümünü, özellikle pirinç, buğday ve işlenmiş gıdaları ithal etmektedir. Bu nedenle, tarım ürünlerine uygulanan tarifeler, malların temel veya lüks ürünler olarak kabul edilip edilmediğine bağlı olarak değişmektedir.
1.1. Tahıllar ve Temel Gıdalar
- Pirinç: Gambiya’da temel bir gıda maddesi olan pirinç ithalatı, kalitesine ve türüne (örneğin kırık pirinç ile birinci sınıf pirinç) bağlı olarak %0 ile %5 arasında gümrük vergilerine tabidir.
- Buğday ve mısır: Bu ithalatlar, yerel işleme için hammadde olarak sınıflandırıldıklarından genellikle %5 oranında gümrük vergisine tabidir.
1.2. İşlenmiş Gıdalar
- Konserve Gıdalar: Konserve sebze, meyve ve et ithalatı tüketim malı olarak değerlendirildiğinden %20 oranında gümrük vergisine tabidir.
- Süt ürünleri (süt, peynir, tereyağı): Süt tozu ve işlenmiş peynir dahil olmak üzere süt ithalatına, ürüne bağlı olarak %5 ile %20 arasında değişen oranlarda gümrük vergisi uygulanmaktadır.
- Yenilebilir yağlar: Gıda hazırlanmasında olmazsa olmaz olan bitkisel yağlara %5 oranında vergi uygulanırken, daha rafine yağlar %10’a kadar daha yüksek tarifelerle karşı karşıya kalabiliyor.
Özel İthalat Vergileri:
- ECOWAS ülkelerinden gelen pirinç: ECOWAS ticaret anlaşmaları kapsamında indirimli tarifelerden veya gümrüksüz erişimden yararlanabilir.
- ECOWAS ülkeleri dışındaki işlenmiş gıdalar: Ticaret anlaşmalarına veya anlaşmazlıklara bağlı olarak ek vergilere veya kısıtlamalara maruz kalabilir.
1.3. Et ve Kümes Hayvanları
- Sığır eti, domuz eti ve kuzu eti: Et ithalatına, türüne ve taze veya dondurulmuş olmasına bağlı olarak %10 ila %20 oranında vergi uygulanır.
- Kümes Hayvanları: Tavuk ve hindi dahil kümes hayvanı ithalatı, tüketim malları için uygulanan Orta Vadeli Gümrük Tarifesi (CET) uyarınca %20 oranında gümrük vergisine tabidir.
Özel İthalat Koşulları:
- Belirli bölgelerden gelen dondurulmuş etler: Sağlık ve bitki sağlığı önlemlerine (örneğin hastalık salgınları nedeniyle kısıtlamalar) bağlı olarak ithalat kısıtlamalarına veya daha yüksek vergilere maruz kalabilir.
2. Üretilen Ürünler
Gambiya’nın ithalatının büyük bir kısmını tekstil, elektronik ve makine gibi mamul mallar oluşturmaktadır. Üretilen mallar için tarife oranları, ürünün türüne ve amaçlanan kullanımına göre önemli ölçüde değişmektedir.
2.1. Tekstil ve Giyim
- Pamuklu tekstiller: Pamuklu kumaş ve giyim ithalatı genellikle ham kumaş veya mamul ürün olmalarına bağlı olarak %10 ila %20 arasında gümrük vergilerine tabi tutulmaktadır.
- Sentetik tekstiller: Sentetik kumaşlar ve polyester giysiler, ara mallar için %10, tüketime hazır ürünler için ise %20 oranında gümrük vergisine tabidir.
- Ayakkabı: Ayakkabı ve diğer ayakkabıların ithalatı, tüketim malları tarifelerine uygun olarak %20 oranında vergilendirilir.
Özel İthalat Vergileri:
- ECOWAS’tan tekstil ürünleri: Diğer ECOWAS ülkelerinden ithal edilen tekstil ürünleri, bölgesel ticaret entegrasyonunu teşvik ederek indirimli tarifelerden veya gümrüksüz giriş avantajlarından yararlanabilir.
- Tercihli olmayan ülkelerden gelen mallar (örneğin Çin): Bunlar, yerel endüstrileri korumak için %4 ila %10 arasında ek tarifelerle karşı karşıya kalabilir.
2.2. Makine ve Elektronik
- Sanayi Makineleri: Sanayi ve tarım makineleri ithalatı, bunlar temel sermaye malları olarak kabul edildiğinden genellikle %5 oranında vergilendirilir.
- Tüketici Elektroniği (TV, Radyo, vb.): Televizyon, radyo ve cep telefonu gibi elektronik ürünler için ithalat vergileri, ürüne bağlı olarak %10 ile %20 arasında değişmektedir.
- Bilgisayarlar ve çevre birimleri: Bilgisayarlar, çevre birimleri ve diğer BT ekipmanları, teknolojik ilerlemeyi teşvik etmedeki rolleri dikkate alınarak %0 ila %5 arasında tarifelere tabidir.
Özel İthalat Vergileri:
- Gelişmekte olan ülkelerden gelen makineler: Bazı ticaret anlaşmaları kapsamında, gelişmekte olan ülkelerden yapılan makine ithalatları indirimli tarifelerden veya gümrüksüz statüden yararlanabilir.
2.3. Otomobiller ve Otomotiv Parçaları
- Binek araçlar: Gambiya’da otomobiller lüks mal sınıfında olduğundan binek otomobillerin ithalatına %35 oranında gümrük vergisi uygulanmaktadır.
- Kamyonlar ve ticari araçlar: Ticari amaçlı kamyonlar ve diğer araçlar, boyutlarına ve motor hacimlerine bağlı olarak %5 ile %10 arasında vergilendirilir.
- Otomobil parçaları: Otomobil parçaları ve aksesuarları genellikle %10 ila %20 arasında vergilendirilirken, lüks veya temel olmayan bileşenler için daha yüksek oranlar uygulanır.
Özel İthalat Vergileri:
- Kullanılmış araçlar: Daha yeni, çevre dostu modellerin ithalatını teşvik etmek için kullanılmış araçlara özel kısıtlamalar ve daha yüksek gümrük vergileri uygulanmaktadır.
3. Kimyasal Ürünler
3.1. İlaçlar
- Tıbbi ilaçlar: Temel ilaçlar ve farmasötik ürünler, sağlık hizmetlerine erişimi garanti altına almak için genellikle %0 tarifeye tabidir.
- Gerekli Olmayan İlaçlar: Gerekli olmayan veya kozmetik olarak değerlendirilen ürünler (örneğin vitaminler, takviyeler) %5 ile %10 arasında gümrük vergilerine tabi tutulabilir.
Özel İthalat Vergileri:
- ECOWAS ülkelerinden gelen ilaçlar: ECOWAS üyesi ülkelerden yapılan ilaç ithalatlarına, çoğunlukla gümrüksüz erişimden yararlanılarak, tercihli muamele uygulanmaktadır.
3.2. Plastikler ve Polimerler
- Ham plastik malzemeler: Polimerler gibi hammaddelere uygulanan gümrük vergileri genellikle %5’tir ve bu da yerel üretimi teşvik eder.
- Mamul plastik ürünler: Plastik kaplar, şişeler ve ambalajlar gibi ürünlere uygulanan tarifeler genellikle %10 ila %20 arasındadır ve bu, bunların ara mal veya tüketim malı statüsünü yansıtır.
4. Ahşap ve Kağıt Ürünleri
4.1. Kereste ve Tomruk
- Ham odun: Kütükler ve işlenmemiş kereste dahil olmak üzere ham kereste ithalatına %5 oranında vergi uygulanır ; bu oran Gambiya’nın inşaat malzemelerine olan ihtiyacıyla uyumludur.
- İşlenmiş kereste: Kontrplak gibi işlenmiş ahşap ürünlerine uygulanan tarifeler, işleme derecesine ve kullanım amacına bağlı olarak %10 ile %20 arasında değişebilmektedir.
Özel İthalat Vergileri:
- ECOWAS’tan Kereste: ECOWAS üye ülkelerinden ithal edilen kereste, indirimli tarifelerden veya tercihli muameleden yararlanabilir.
4.2. Kağıt ve Mukavva
- Gazete kağıdı ve kuşe kağıt: Gazete kağıdı gibi temel ürünlere, medya ve eğitime erişimi teşvik etmek için genellikle %0 ila %5 oranında vergi uygulanır.
- Kuşe kağıt: Kuşe veya işlenmiş kağıt ürünlerinin ithalatında, kalite ve türe bağlı olarak %10 ile %20 arasında gümrük vergisi uygulanmaktadır.
- Ambalaj malzemeleri: Karton ve ambalaj malzemeleri %10 ila %15 oranında gümrük vergisine tabidir.
5. Metaller ve Metal Ürünleri
5.1. Demir ve Çelik
- Ham çelik: İnşaat veya imalat amaçlı ham demir ve çelik ithalatına %5 oranında vergi uygulanır.
- Bitmiş çelik ürünleri: Çelik çubuklar, kirişler ve borular gibi bitmiş ürünlere uygulanan tarifeler, karmaşıklığa ve kullanım amacına bağlı olarak %10 ile %20 arasında değişmektedir.
5.2. Alüminyum
- Ham alüminyum: Ham külçe ve levhalar dahil olmak üzere alüminyum ithalatına genellikle %5 oranında vergi uygulanır.
- Alüminyum ürünleri: Kutu ve ambalaj gibi mamul alüminyum ürünleri %10 ila %20 arasında gümrük vergisine tabidir.
Özel İthalat Vergileri:
- ECOWAS dışı ülkelerden çelik ithalatı: Bazı çelik ürünleri, özellikle piyasa fiyatlarının altında piyasaya sürülmeleri durumunda, ek vergilere tabi olabilir.
6. Enerji Ürünleri
6.1. Fosil Yakıtlar
- Ham Petrol: Gambiya enerji üretimi için ithal yakıta bağımlı olduğundan ham petrol ithalatına genellikle %0 gümrük vergisi uygulanır.
- Rafine petrol ürünleri: Benzin, dizel ve diğer rafine ürünler, ÖTV’nin yanı sıra %5 ila %10 oranında gümrük vergisine tabidir.
- Kömür: Kömür ithalatına, menşei ülkeye ve kullanım amacına bağlı olarak %5 ile %10 arasında gümrük vergisi uygulanmaktadır.
6.2. Yenilenebilir Enerji Ekipmanları
- Güneş panelleri: Gambiya’nın yenilenebilir enerji politikalarını desteklemek amacıyla güneş panelleri genellikle gümrüksüz veya %0 ile %5 arasında çok düşük bir gümrük vergisiyle ithal edilmektedir.
- Rüzgar türbinleri: Rüzgar enerjisi ekipmanları ve bileşenlerinin ithalatı, yenilenebilir enerji kaynaklarına yatırımı teşvik etmek amacıyla genellikle sıfır oranlıdır.
Ülkeye Göre Özel İthalat Vergileri
1. ECOWAS Üye Devletleri
Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğu’nun (ECOWAS) bir üyesi olarak Gambiya, diğer ECOWAS ülkelerinden kaynaklanan çoğu mal için gümrüksüz erişim sağlayan ECOWAS Ticaret Serbestleştirme Programı’ndan (ETLS) yararlanmaktadır. Buna, menşe kurallarına uymaları koşuluyla tarım ürünleri, endüstriyel mallar ve işlenmiş gıdalar dahildir.
2. Avrupa Birliği (AB)
Gambiya, Avrupa Birliği’nin Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi (GSP) kapsamındaki Her Şey Ama Silahlar (EBA) girişiminden faydalanmaktadır. Bu, silah ve mühimmat hariç hemen hemen tüm ürünler için AB pazarına gümrüksüz ve kotasız erişim sağlamaktadır. Bu, AB’den yapılan ithalatı doğrudan etkilemese de Gambiya ile AB arasındaki ticaret ilişkisini etkileyerek Gambiya ihracatları için uygun koşullar sağlamaktadır.
3. Amerika Birleşik Devletleri
Gambiya, belirli mallar için ABD pazarına gümrüksüz erişim sağlayan Afrika Büyüme ve Fırsat Yasası’na (AGOA) uygundur. AGOA, Gambiya’dan ABD’ye yapılan ihracatlara odaklanırken, aynı zamanda ikili ticaret ilişkilerini şekillendirir ve Amerikan mallarının Gambiya’ya ithalat modellerini etkileyebilir.
4. Çin
Çin, Gambiya için önemli bir ticaret ortağı haline geldi ve birçok tüketim malı, elektronik ve makine tedarik ediyor. Çoğu Çin ithalatı genel tarife oranlarına tabi olsa da, belirli ürünler özellikle yerel üretimi baltaladığı veya kalite standartlarını karşılamadığı düşünülürse ek tarifeler veya ticaret kısıtlamalarıyla karşı karşıya kalabilir.
5. Gelişmekte Olan Ülkeler
En Az Gelişmiş Ülke (LDC) olarak Gambiya, WTO’nun GSP şeması da dahil olmak üzere çeşitli uluslararası ticaret anlaşmaları kapsamındaki tercihli tarife oranlarından yararlanmaktadır. Bu, özellikle temel mallar ve hammaddeler için diğer gelişmekte olan ülkelerden yapılan ithalatlarda azaltılmış veya sıfır tarifelere izin verir.
Ülke Bilgileri: Gambiya
- Resmi Adı: Gambiya Cumhuriyeti
- Başkent: Banjul
- En Büyük Şehirler:
- Banjul
- Serekunda
- Brikama
- Kişi Başına Gelir: 730 $ (2023 tahmini)
- Nüfus: 2,6 milyon (2023 tahmini)
- Resmi Dil: İngilizce
- Para birimi: Gambiya dalasisi (GMD)
- Konum: Batı Afrika, Senegal ve Atlas Okyanusu ile çevrilidir.
Gambiya’nın Coğrafyası, Ekonomisi ve Başlıca Endüstrilerinin Açıklaması
Coğrafya
Gambiya, Gambiya Nehri boyunca dar bir kara şeridini kaplayan anakara Afrika’nın en küçük ülkesidir. Üç tarafı Senegal ile çevrilidir ve kısa bir Atlantik kıyı şeridine sahiptir. Ülkenin coğrafyası, ülkenin tamamı boyunca uzanan ve ulaşım, tarım ve balıkçılık için hayati önem taşıyan Gambiya Nehri tarafından belirlenir. Gambiya, en çok yağışın Haziran ve Ekim ayları arasında meydana geldiği belirgin ıslak ve kuru mevsimlere sahip tropikal bir iklime sahiptir.
Ekonomi
Gambiya ekonomisi tarıma, turizme ve Gambiya diasporasından gelen para transferlerine büyük ölçüde bağımlıdır. Tarım, nüfusun yaklaşık %75’ini istihdam eder ve fıstık (yer fıstığı), pirinç, darı ve sorgum gibi temel ürünler içerir. Gambiya’nın sınırlı doğal kaynakları, makinelerden gıda maddelerine kadar çok çeşitli mallar için ithalata bağımlı hale getirir.
Turizm, ziyaretçilerin ülkenin plajlarına ve yaban hayatı rezervlerine çekilmesiyle bir diğer kritik sektördür. Ancak ekonomi, küresel emtia fiyatlarındaki dalgalanmalar ve iklim modellerindeki değişiklikler de dahil olmak üzere dış şoklara karşı savunmasızdır.
Büyük Endüstriler
- Tarım: Tarım, Gambiya ekonomisinin omurgasını oluşturur, özellikle de ülkenin başlıca ihracatı olan yer fıstığı üretimi. Hükümet ayrıca gıda güvenliğini artırmak için bahçeciliği ve pirinç üretimini de teşvik ediyor.
- Turizm: Gambiya, özellikle kış aylarında Avrupalı turistler için popüler bir destinasyondur. Turizm, döviz gelirlerinin ana kaynaklarından biridir.
- Balıkçılık: Gambiya’da özellikle Atlantik kıyısı boyunca ve Gambiya Nehri’nde önemli balık kaynakları bulunmaktadır. Balıkçılık endüstrisi hem yerel topluluklar için bir geçim kaynağı hem de bir ihracat endüstrisidir.
- Hizmetler: Bankacılık, telekomünikasyon ve ticareti de kapsayan hizmet sektörü, özellikle Banjul ve Serekunda gibi kentsel alanlarda hızla büyüyor.
- Hafif Üretim: Sanayi tabanı nispeten küçük olmasına rağmen Gambiya, özellikle gıda işleme ve tekstil gibi alanlarda imalat sektörünü geliştirmek için çalışmaktadır.