Afrika Boynuzu’nda bulunan Somali, zengin bir kültürel tarihe sahiptir ve stratejik olarak dünyanın en yoğun deniz ticaret rotalarından birinin üzerinde konumlanmıştır. Ülkenin ithalat tarife sistemi, ticareti düzenlemede, gelir elde etmede ve yerel endüstrileri korumada önemli bir rol oynar. İthalata bağımlı bir ülke olarak Somali, gıda, ilaç, makine ve tüketim malları dahil olmak üzere ekonomisinin birçok sektöründe yabancı mallara güvenmektedir. Ancak, siyasi istikrarsızlık, altyapı eksiklikleri ve sınırlı endüstriyel kapasite gibi zorluklar nedeniyle, ülkenin ticaret ve tarife politikaları hem yerel ihtiyaçları hem de uluslararası taahhütleri karşılamak için sürekli olarak gelişmektedir.
Somali İthalat Tarife Sistemine Giriş
Somali’nin ithalat tarife sistemi Somali Gümrük İdaresi tarafından yönetilir. Ülke şu anda Dünya Ticaret Örgütü (WTO) gibi büyük uluslararası ticaret örgütlerinin bir üyesi değildir ve bu da bazı küresel ticaret girişimlerine katılımını sınırlar. Ancak Somali, bölgesel iş birliği ve ticaret için bir çerçeve sağlayan Doğu Afrika Topluluğu’nun (EAC) ve Doğu ve Güney Afrika Ortak Pazarı’nın (COMESA) bir parçasıdır. Bu çerçeveler dahilinde Somali, belirli mallar üzerindeki ithalat vergilerini azaltan veya ortadan kaldıran komşu ülkelerle tercihli ticaret düzenlemeleri yapmayı kabul etmiştir.
Somali tarife sistemi, öncelikle yerel endüstrileri korumak, gelir elde etmek ve temel mallara uygun fiyatlı erişim sağlamak için tasarlanmıştır. Tarife oranları ithal edilen malların türüne göre değişir ve bazı ürünler (gıda maddeleri, yakıt, tıbbi malzemeler ve tarım ürünleri gibi) indirimli oranlara veya muafiyetlere tabidir. Ancak Somali ekonomisi ithalata büyük ölçüde bağımlı olmaya devam etmektedir ve bu da tarife yapısını ülkenin ticaret politikasının önemli bir yönü haline getirmektedir.
Ürün Kategorisine Göre Tarife Oranları
Aşağıdaki bölümler, Somali’ye ithal edilen farklı mal kategorileri için tipik ithalat tarife oranlarına genel bir bakış sunmaktadır. Oranlar, gümrük tarifeleri ve ticaret istatistikleri amaçları doğrultusunda ürünleri kategorilere ayıran Uyumlu Sistem (HS) Koduna dayanmaktadır.
1. Tarım Ürünleri
Ülkenin gıda ithalatına bağımlılığı nedeniyle, özellikle gıda güvenliğinin endişe konusu olduğu kentsel alanlarda, tarım ürünleri Somali’nin ithalatının büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. Bu ürünler tahıllardan ve tahıllardan meyvelere, sebzelere ve etlere kadar uzanmaktadır.
Temel Tarım Ürünlerine Uygulanan Tarifeler:
- Tahıllar ve Hububatlar: Pirinç, buğday ve mısır gibi temel gıdaların ithalatı %10 ila %15 arasında bir tarife oranına tabidir. Bu mallar Somali’nin gıda güvenliği için kritik öneme sahiptir ve hükümet yerel tarımsal üretimi teşvik ederken uygun fiyatlılığı korumayı amaçlamaktadır.
- Sebzeler ve Meyveler: Taze meyve ve sebzeler genellikle mevsimselliğe ve benzer yerel olarak yetiştirilen ürünlerin mevcudiyetine bağlı olarak %5 ila %15 oranında vergilendirilir. Patates, domates, soğan ve turunçgiller gibi ürünler bu oranda ithal edilir.
- Et ve Kümes Hayvanları: Sığır eti, tavuk ve kuzu eti dahil olmak üzere taze ve dondurulmuş et ürünleri %15 ila %20 oranında ithalat vergisine tabidir. Bu yüksek oranlar yerel hayvancılık endüstrisini korumak ve yerel üretimi teşvik etmek için uygulanmaktadır.
- Süt Ürünleri: Süt tozu, tereyağı ve peynir gibi ithal süt ürünleri %10 ila %20 arasında vergilendirilirken, süt tozu gibi bazı temel ürünlere daha düşük oranlar uygulanabilir.
- Şeker: Şeker ithalat tarifesi genellikle %10’dur. Ancak hükümet kıtlık veya kriz dönemlerinde geçici muafiyetler veya daha düşük oranlar sağlayabilir.
Özel Tarım Tarifeleri:
- Pirinç: Somali’de temel gıda maddesi olan pirinç, yüksek talep veya kıtlık dönemlerinde %5 ila %10 arasında daha düşük bir tarife oranıyla ithal edilir. Bazı durumlarda, hükümet tarifeyi tamamen kaldırabilir.
- Bazı ACP İthalatları İçin Gümrük Vergisinden Muafiyet Durumu: Afrika, Karayipler ve Pasifik (ACP) Grubu Devletlerinden gelen ürünler, ticaret anlaşmaları kapsamında tercihli tarife uygulaması alabilir ve tropikal meyveler ve bazı tahıllar gibi mallar üzerindeki ithalat vergileri azaltılabilir veya ortadan kaldırılabilir.
2. Tekstil, Giyim ve Ayakkabı
Somali’deki tekstil endüstrisi az gelişmiştir ve çoğu tekstil, giyim ve ayakkabı ithal edilmektedir. Bu ürünler için tarife oranları, kısmen yerel üretimi teşvik etmek ve ithalata olan bağımlılığı azaltmak için genellikle daha yüksektir.
Tekstil ve Giyim Ürünlerine Uygulanan Tarifeler:
- Giyim ve Konfeksiyon: İthal giyim ve konfeksiyon ürünleri, giysinin türüne ve değerine bağlı olarak %15 ila %25 arasında gümrük vergilerine tabidir. Tişört ve çorap gibi temel giyim ürünlerine daha düşük gümrük vergileri uygulanabilirken, lüks moda ürünleri bu aralığın daha yüksek ucunda vergilendirilir.
- Tekstil Kumaşları: Pamuk ve yün gibi ham tekstiller %5 ila %10 oranında vergilendirilir. Bu tarifeler, gerçekleşebilecek herhangi bir yerel tekstil işlemeyi korumayı ve yerel üretime yatırımı teşvik etmeyi amaçlamaktadır.
- Ayakkabı: Ayakkabılar, sandaletler ve botlar genellikle %10 ile %20 arasında değişen ithalat vergilerine tabidir.
Bazı Ülkelere Özel Tarifeler:
- EAC ve COMESA Tercihleri: Kenya, Uganda ve Tanzanya gibi Doğu Afrika Topluluğu (EAC) üyelerinden gelen ürünler tercihli tarife oranlarından faydalanabilir. Bölgesel ticaret anlaşmaları nedeniyle EAC ülkelerinden ithal edilen mallar sıfır veya azaltılmış tarifelere hak kazanabilir.
3. Elektronik ve Elektrikli Ev Aletleri
Büyüyen kentsel nüfusla birlikte Somali’de elektronik ve ev aletlerine olan talep artmaktadır. Akıllı telefonlar, bilgisayarlar ve ev aletleri gibi ithal tüketici elektroniği, tüketici ihtiyaçlarını karşılamak için olmazsa olmazdır.
Elektronik ve Ev Aletlerine Uygulanan Tarifeler:
- Tüketici Elektroniği: Cep telefonları, televizyonlar, radyolar ve diğer elektronik cihazlar genellikle %0 ila %5 oranında ithalat vergisine tabidir. Bu düşük tarife, özellikle bu ürünler için sınırlı yerel üretim kapasitesine sahip bir ülkede nüfusun teknolojik ihtiyaçlarını desteklemek için tasarlanmıştır.
- Bilgisayarlar ve Dizüstü Bilgisayarlar: Bilgisayarlar, dizüstü bilgisayarlar ve diğer bilgi işlem ekipmanları %5 ila %10 oranında gümrük vergilerine tabidir ; eğitim veya hükümet amaçlı ürünler için muafiyetler mümkündür.
- Ev Aletleri: Buzdolabı, klima ve çamaşır makinesi gibi başlıca ev aletleri %10 ila %15 arasında ithalat vergisine tabidir.
Elektronik Ürünlere Özel Tarifeler:
- Kritik Teknolojiler İçin Sıfır Gümrük Vergisi: Telekomünikasyon ekipmanları veya tıbbi cihazlar gibi belirli kritik teknolojiler için ithalat vergileri, altyapı gelişimini ve halk sağlığını teşvik etmek amacıyla azaltılabilir veya kaldırılabilir.
4. Araçlar ve Taşıma Ekipmanları
Somali’de hem kişisel hem de ticari kullanım için gerekli olan araçlara ve nakliye ekipmanlarına olan talep artıyor. Hükümet, ithalatı kontrol etmek ve ülkeye yalnızca uygun araçların getirilmesini sağlamak için araçlara tarifeler uyguluyor.
Araçlar ve Taşıma Ekipmanlarına İlişkin Tarifeler:
- Binek Araçlar: İthal araçlar, aracın yaşına, modeline ve çevresel etkisine bağlı olarak %15 ila %30 oranında vergilendirilir. Daha eski araçlar veya belirli emisyon standartlarını karşılamayan araçlar daha yüksek vergilere tabi olabilir.
- Ticari Araçlar: Kamyonlar, otobüsler ve inşaat makineleri %20 ila %30 arasında değişen daha yüksek tarifelere tabidir. Bu tarifeler yollardaki araç sayısını düzenlemek ve altyapı projelerinin sürdürülebilirliğini sağlamak için uygulanır.
- Motosikletler: Motosikletler ve diğer iki tekerlekli araçlar, genellikle %10 ile %15 arasında değişen daha düşük tarifelerle karşı karşıyadır.
5. Kimyasallar, İlaçlar ve Tıbbi Ekipmanlar
Somali, hem endüstriyel hem de sağlık ihtiyaçlarını desteklemek için çok çeşitli kimyasallar ve tıbbi ürünler ithal ediyor. Kimyasallar ve tıbbi ürünler için ithalat tarifesi sistemi, yerel endüstriyi korurken gerekli mallara erişimi garantilemek için tasarlanmıştır.
Kimyasallar ve İlaçlara İlişkin Tarifeler:
- İlaçlar: İlaçlar ve tıbbi malzemeler de dahil olmak üzere ithal edilen ilaç ürünleri genellikle %0 ila %5 oranında gümrük vergilerine tabidir ve bazı temel ilaçlar uygun fiyatlılığı korumak ve sağlık hizmetlerine erişimi güvence altına almak için gümrük vergilerinden muaf tutulabilir.
- Endüstriyel Kimyasallar: Endüstriyel, tarımsal ve üretim amaçlı kimyasallar, sınıflandırmalarına bağlı olarak %5 ile %15 arasında değişen tarifelere tabidir.
- Tıbbi Ekipman: Tanı cihazları, hastane yatakları ve cerrahi aletler gibi tıbbi ekipmanlar, sağlık sisteminin işleyişi için elzem olduklarından genellikle %0 ila %5 oranında ithalat vergisine tabidir.
6. Lüks Mallar
Lüks mallar, aralarında üst düzey elektronik eşyaların, mücevherlerin ve alkolün de bulunduğu ürünlere, aşırı ithalatı caydırmak ve daha uygun fiyatlı ürünlerin yerel tüketimini teşvik etmek amacıyla genellikle daha yüksek oranda vergi uygulanır.
Lüks Mallara Uygulanan Tarifeler:
- Mücevher ve Saatler: Mücevher ve lüks saatler gibi yüksek değerli ürünler %15 ila %30 arasında ithalat vergisine tabidir.
- Alkollü İçecekler: Şarap, içki ve bira gibi ithal edilen alkollü içecekler ağır vergilere tabidir ve ithalat vergileri genellikle %20 ila %40 arasında değişmektedir. Ek olarak, bu mallar bir ÖTV’ye tabi olabilir.
- Lüks Araçlar: Üst düzey otomobiller ve özel araçlar, markaya, modele ve değere bağlı olarak %25 ila %40 arasında ithalat vergilerine tabi tutulabilir.
Özel İthalat Vergileri ve Muafiyetler
Temel Mallar İçin Muafiyetler
Somali halkının gıda, ilaç ve yakıt gibi temel ihtiyaçlarının uygun fiyatlarla karşılanabilmesini sağlamak için hükümet zaman zaman bu mallar için muafiyetler veya azaltılmış ithalat vergileri sunmaktadır. Bu, özellikle gıda güvensizliği, tıbbi acil durumlar veya yakıt kıtlığı zamanlarında önemlidir.
EAC ve COMESA Ülkeleri için Tercihli Tarifeler
Somali, Doğu Afrika Topluluğu (EAC) ve Doğu ve Güney Afrika Ortak Pazarı (COMESA) gibi bölgesel ticaret anlaşmalarının bir parçası olarak, komşu ülkelerden ithal edilen mallar için tercihli tarife uygulaması sunmaktadır. Kenya, Etiyopya ve Uganda gibi ülkelerden gelen mallar, bölgesel ticareti ve ekonomik iş birliğini teşvik eden bu anlaşmalar nedeniyle azaltılmış veya sıfır tarife alabilir.
Kalkınma Projeleri İçin İndirimli Tarifeler
Büyük ölçekli altyapı, enerji veya kalkınma projeleri için ithal edilen mallar için ithalat vergileri azaltılabilir veya muaf tutulabilir. Buna ülkenin yeniden inşa çabaları için ihtiyaç duyulan ekipman, makine ve inşaat malzemeleri dahildir.
Ülke Gerçekleri
- Resmi Adı: Somali Federal Cumhuriyeti
- Başkent: Mogadişu
- Nüfus: Yaklaşık 17 milyon kişi
- Resmi Dil: Somali (Arapça da özellikle dini bağlamlarda yaygın olarak kullanılmaktadır)
- Para Birimi: Somali Şilini (SOS)
- Konum: Somali, Afrika Boynuzu’nda yer alır ve batıda Etiyopya, kuzeybatıda Cibuti ve güneybatıda Kenya ile komşudur; doğusunda ise Hint Okyanusu boyunca uzun bir kıyı şeridi vardır.
- Kişi Başına Gelir: Yaklaşık 500–600 ABD Doları
- Üç Büyük Şehir:
- Mogadişu (Başkent)
- Hargeisa (Somaliland’ın başkenti)
- Bosaso
Coğrafya, Ekonomi ve Başlıca Endüstriler
Coğrafya: Somali, platolar, dağlar ve kıyı ovaları ile büyük ölçüde kurak bir arazi ile karakterize edilir. Kuraklığa eğilimlidir ve sınırlı tarım arazisine sahiptir, ancak deniz kaynakları açısından zengin uzun bir kıyı şeridine sahiptir.
Ekonomi: Somali’nin ekonomisi büyük ölçüde gayrı resmidir ve GSYİH’sinin önemli bir kısmı tarım, hayvancılık ve Somali diasporasından gelen para transferlerinden gelmektedir. Ülke, siyasi istikrarsızlık, altyapı eksikliği ve dış yardıma bağımlılıkla ilgili zorluklarla karşı karşıyadır.
Başlıca Endüstriler:
- Tarım: Hayvancılık ekonominin önemli bir parçasıdır; başlıca hayvanlar keçi, deve ve sığırdır.
- Balıkçılık: Somali zengin balıkçılık alanlarına sahip olmasına rağmen bu sektör henüz yeterince gelişmemiştir.
- Telekomünikasyon: Somali’nin telekomünikasyon sektörü bölgenin en dinamik sektörlerinden biridir.
- Ticaret ve Hizmetler: Somali, özellikle liman kenti Mogadişu aracılığıyla bölgede ticaretin merkezi konumundadır